مُطربِ عشق عجب ساز و نوایی دارد
يكشنبه, ۲۳ آذر ۱۳۹۹، ۰۶:۱۵ ب.ظ
مُطربِ عشق عجب ساز و نوایی دارد
نقش هر نغمه که زد راه به جایی دارد
حافظ دراین غزل، جبهه ی متشرّعین ِ متعصّبِ خشکه مغز راباسمفونی خیال انگیزعشق به توپ بسته ودرهم کوبیده است. دربینش حافظانه موسیقی صدای خداست؛ رقص خالصانه ترین نوع پرستش وبندگیست ، آواز وترانه سپاسگزاری وعبادت است وخداودند عشق است درحالی که عشق وشاهدبازی وخوشباشی وشنیدن موسیقی در نظرگاهِ متشرّعین،کفرمحسوب شده وعملی معصیت بار وشیطانیست وعاملین به آنهانیز سربازان وهواداران شیطان هستند! حافظ باآگاهی کامل ازنقطه نظراتِ متشرّعین، این غزل ناب وپُرمایه راسروده تاتوانسته باشدبکلّی از قشریّون ِ پیش پابین خودراجدا کرده ورودرروی آنها قرارگیرد.
مطرب: نوازنده وخواننده، به طرب آورنده باساز وآواز. حافظ بانشانیدنِ مطرب درکنارعشق، به آن معنای گسترده تری بخشیده است. "مطرب عشق" کسی که ازروی عشق ودلدادگی قول وغزل می خواند وساز می نوازد، کسی که ازعشق می خواند، کسی که مبلّغ وترویج دهنده ی عشق وشفقت وهمدلیست ، کسی که عاشق است وازدل می خواند وبردل می نشاند......
ساز ونوا: ساز و آواز.
نوا: نغمه ، مقام، پرده موسیقی.
نقش: قطعه یی از موسیقی که در هر دستگاه یا مقامی اجرا می شود
راه به جایی دارد: دل شنونده رابه عالمی دیگررهنمون می شود ومعانی بدیعی تولید می کندومارابه منبع لایزال زیبایی رهنمون می سازد.
معنی بیت: کسی که عاشقانه ازعشق ومهربانی می خواند ومی نوازد عجب آهنگ دلپذیری خَلق می کند درهرپرده که موسیقی می نوازد نوایی تولید می شود که بردل می نشیند چراکه ازژرفای دل وجان برمی آید وشنونده راباخود به فراسوی زندگی می برد و حظّی روحانی به اومی بخشد.
چه سازبودکه درپرده می زد آن مطرب
که رفت عمر وهنوزم دماغ پرزصداست
عالم از ناله ی عشّاق مبادا خالی
که خوش آهنگ و فرح بخش هوایی دارد
"عشّاق"ایهام دارد.۱-عاشقان ۲- نام دستگاهی درموسیقی
معنی بیت: ای کاش دنیا حتّا یک لحظه نیزازناله وفریاد عاشقان( ویا آهنگِ زیبای عشّاق ) خالی نباشد چراکه این آهنگ واین ناله وآواز روح افزاترین ونشاط بخش ترین نوائیست که درجهان وجود دارد.
به وقتِ سرخوشی ازآه وناله ی عشّاق
به بانگِ ونغمه ی چنگ وچغانه یادآرید
پیر دُردی کش ما گر چه ندارد زر و زور
خوش عطابخش و خطاپوش خدایی دارد
دراین بیت حافظِ نکته پرداز به متشرّعین ِ یکسویه نگرطعنه می زندوبه آنها به طنز می فرماید: شیخ شما زر وزور دارد، موقعیت اجتماعی ومقام دارد لیکن پیرمازرو زورندارد اما خدایی بخشنده و خطاپوش ومهربان دارد.
دُرد کش یا دُرد نوش، کسی که به سببِ فقر وتهیدستی، نمی تواند شراب زلال وگران قیمت تهیّه کند وبناگزیرازشرابِ ته مانده،ناخالص وارزان قیمت استفاده می کند.
عطا: پاداش ،انعام
معنی بیت: پیر وراهنمای ما (برخلافِ شیخ زاهدان) زر وسیم وقدرتِ حکومتی ندارد واز تهیدستی دُردنوش است امّا بااینحال خدایی بخشایشگردارد و(برخلافِ خدای زاهدان) ازخطاها وگناهان بندگان خویش چشم پوشی می کند عنایت وحمایت اوبرای ماکافیست.
بنده ی پیرخراباتم که لطف اَش دایم است
ورنه لطف شیخ وزاهدگاه هست وگاه نیست
محترم داردلم کاین مگس قندپرست
تا هواخواه تو شد فرّهمایی دارد
هما: مرغی خوش یُمن افسانه ای که درباور قدیمیان اگرسایه ی اوبرسر هرکسی می افتاد به دولت وسلطنت می رسید.
دل شاعر دراین بیت به مگسی قندپرست تشبیه شده،که مشتاق قندِ لب یاربوده(پیرونفس بوده) لیکن به برکت مهرورزی وارادت وَرزیدن به معشوق ، شکوه وزیبایی پرنده ی هما راپیداکرده است. درادبیّات فارسی همارا مظهر فرّوشکوه می دانندوبه فال نیک می گیرند.
معنی بیت: ای محبوب، با دل من به شایستگی واحترام برخوردکن که این مگس قندپرست به برکتِ عشق تو، شکوه وشوکت همایی پیداکرده است اوراگرامی دارکه ارزش اوازعشق تو وام گرفته است.
هواخواهِ تواَم جانا ومی دانم که می دانی
که هم نادیده می بینی وهم ننوشته می خوانی
ازعدالت نبود دور گرش پرسد حال
پادشاهی که به همسایه گدایی دارد
معنی بیت: پادشاه توانایی که درهمسایگی خود گدایی ناتوان دارد اگرازاحوالاتِ اوپرس جویاباشد ودلجویی کند دورازعدالت نیست ونشانه ی کرم وبزرگواری وعدالت ورزی اوست.
این نوع نصیحت کردن پادشاه وجلب توجه اوبه عدالت ورزی؛ بهترین وبی نقص ترین روش دعوت به انجام کارهای نیک است چراکه معمولا پادشاهان دارای غرور ومنیّت وکِبرهستند واگرنصیحت کننده این نکته رادرنظرنگیرد روشن است که نتیجه منفی خواهدبود.
عدل سلطان گرنپرسد حال مظلومان عشق
گوشه گیران رازآسایش طمع بایدبرید
اشک خونین بنمودم به طبیبان گفتند
دردعشق است وجگرسوزدوایی دارد
معنی بیت: به طبیبان اشک خونین خودرا نشان دادم وطلب دوا ودرمان کردم گفتند: این نشانه ی ابتلا به دردعشق است دارویی این بیماری بسیار جگرسوز وتحمّل سوز است.
بسیاری ازآدمیان فقط نقش عاشق ومعشوقی رابازی می کنند وتحمل درد واندوه عشقبازی راندارندعشق آنها عشق حقیقی نیست. عشق حقیقی هرلحظه مردن درخلوص عشق است. درحقیقت آدمی وقتی عاشق می شود میمیرد وآدم تازه ای متولدمیگردد. عشق حقیقی برای کسانی رخ می نمایدکه ازمرگ هراسی نداشته باشندوبدون چشمداشت هرلحظه آماده ی مردن بوده باشند برای همین است که تعدادعاشقان حقیقی بسیار کم هست چون اغلب مردم ازمرگ می هراسند وتحمل دردهای جگرسوزراندارند ازطرفی هم نمی توانند ازفیض عشقبازی چشم پوشی کنندآنهادرمورد عشق پیوسته رویابافی می کنندوبه آن می اندیشند ولی شهامت وارد گودشدن راندارند چون از درد بشدت می ترسند. بناگزیر سعی می کنندنقش عاشق ومعشوقی رابازی کنندتااندکی ازلذت عشق برخوردارگردند. حافظ دراین بیت زیبا به همین نکته رامدنظرقرارداده و می فرماید:
عشقبازی حقیقی نقش بازی کردن نیست باید سرببازی بایدبااشتیاق آماده ی تحمل دردهای جگرسوز باشی تاعشق دروجودتوجریان پیداکند وگرنه ازاین فیض محروم خواهی ماند زیرا گوی عشق را باچوگان هوس نمی توان زد عشق کارعظیم وخطرناکست ودراولین گام باید درخلوص عشق قربانی وفداشد درغیراینصورت هیچ حاصلی نخواهدداشت.
حافظ اندر درد اومی سوز وبی درمان بسوز
زانکه درمانی ندارد درد بی آرام دوست
ستم از غمزه میاموز که در مذهب عشق
هر عمل اجری و هر کرده جزایی دارد
غمزه: اشارات وحرکات دلسِتانانه با چشم و ابرو، رفتاردلبرانه باچاشنی جفاکارانه که دل عاشق را خون کند
اجر: پاداش
جزا: مکافات وکیفر
معنی بیت: ای معشوق،حال دل عاشقان رارعایت کن بارفتارهای ویرانگرانه ی دلبرانه ، درحق آنها ستمگری مکن به یادداشته باش که درمذهب عشق همه چیزباپیمانه ی عدالت محاسبه می شود هرعمل نیکی پاداش نیک وهرکرده ی جفاکارانه ای مکافات وکیفری سخت درپی دارد.
چشمت به غمزه مارا خون خورد ومی پسندی
جانا روانباشد خون ریزراحمایت
نغزگفت آن بُتِ ترسابچه ی باده پرست
شادی روی کسی خور که صفایی دارد
نغز : نیکو ،زیبا ،بدیع
ترسا: عیسوی مذهب، نصرانی، راهب
شادی روی کسی خوردن: باده گُساران درمیان خود رسمی دارند که طبق آن هرپیاله ای را، به یاد عزیزی می نوشند وبه هنگام نوشیدن ازاو یادمی کنند.
معنی بیت: آن نوجوان زیبا روی باده پرستِ مسیحی چه زیبا وبدیع گفت که هنگام باده نوشی،سعی کن به شادی روی کسی بنوشی که اهل ذوق و دل بودل باشد ودل وروی باصفایی داشته باشد. پیاله ی شراب حرمت دارد ونبایدبه یادهر بی سروپا وبی ذوقی نوشیده شود.
جامی بده که باز به شادیّ ِروی شاه
پیرانه سرهوای جوانیست درسرم
خسرواحافظ درگاه نشین فاتحه خواند
و از زبان تو تمنّای دعایی دارد
خسروا: پادشاها
درگاه نشین: کسی که ازروی تواضع وفروتنی درپائین ترین نقطه ی مجلس می نشیند
فاتحه خواندن: دعا کردن
دعا درمصرع دوّم: آمین گفتن ومجازاً توجّه وعنایت داشتن
معنی بیت: پادشاها، حافظِ متواضع ،مرید ومخلص تو، این غزل رابه نیّتِ دعا به جان عزیزتوسرود و انتظار داردتونیزمتقابلاً آمینی بگویی. یعنی بی اعتنایی نکنی وبابذل عنایت والتفات، پاسخی شایسته دهی.
می کندحافظ دعایی بشنو آمینی بگو
روزی ما بادلعل شکّرافشان شما
