معاشران گره از زلف یار باز کنید
يكشنبه, ۲۳ آذر ۱۳۹۹، ۰۶:۱۲ ب.ظ
معاشران گره از زلف یار باز کنید
شبی خوش است بدین قصّه‌اش دراز کنید
معاشران: یاران و رفیقان ، همدمان و دوستان
"گره اززلف یاربازکردن" کنایه ازبرطرف کردن مانع ودعوت یاربه راحت تروصمیمانه تربودن است. به موازات گشوده شدن گره زلف وگره بندقبای یار،دردلهای عاشقان نیزگشایش ایجادمی شود، تعارف ها رنگ می بازد وفضا برای صمیمیّت و نزدیکترشدن به یارمهیّا می گردد.
"شبی خوش است" ایهام دارد: ۱- گیسوان سیاه یاربه سیاهی شب تشبیه شده است.۲- شبی دلپذیروخوش است.
"قِصّه" نیزایهام دارد: ۱- داستان،ماجرا ۲- شرح حال ۳- خبر،حدیث ۴- کار ۵- خلاصه، مختصر ضمن آنکه با خوانش ِقَصَّه معنای "موی پیشانی" حاصل می شود
بدین قصّه اش درازکنید: بااین "کار-بابازکردن گره ازگیسوان یار" این شبِ خوش را(زلف یاررا) بلندترکنید. ضمن آنکه بادیگرمعناهای یادشده ی "قصّه" نیزدامنه ی معنای بیت توسعه پیداکرده وژرف ترمی شود.
معنی بیت:ای همدمان و ای دوستان، گره گیسوان یاررابگشاید) مانع دسترسی به یاررااز میان بردارید تا فضای محفل صمیمانه تروبی تعارف ترگردد) امشب شبی خوش وخاطره انگیز است یا گیسوان سیاه یاربسان شب تاریک و سیاه است بابازکردن گره، این شب خیال انگیزرا درازتر کنید این قصّه( بادرنظرگرفتن همه ی معناها)هرچه درازترباشد خیالپرورتر،خیال انگیزتر وخوشتر خواهدبود.
شرح شکن زلف خم اندر خم جانان
کوته نتوان کرد که این قصّه دراز است
حضورخلوت اُنس است و دوستان جمعند
و اِن یکاد بخوانید و در فراز کنید
اُنس :آرام یافتن به چیزی، الفت،همدمی ومصاحبت
واِن یکاد: آیه ی ۵۱ سوره ی قلم که درمیان مردم به آیه ی دفع چشم زخم معروف است. همه ی ما این آیات را بارها شنیده ایم، خیلی ها قاب عکسی از این آیات را بر در و دیوار خانه زده و بعضی نیز این آیه را بر کاغذی نوشته وهمیشه همراه خود دارند تااز چشم زخم دیگران درامان باشند. حافظ به همدمان خویش توصیه می کند که این آیه راقرائت کنندتا مباد ازاینکه امشب به یار دسترسی دارند مورد حسادت دیگران قرارگرفته واحیاناً زخم چشم بخورند.
فراز کنید : هم به معنای بازکنید هست هم به معنای ببندید لیکن باتوجّه به اینکه خلوت اُنس است احتمالاً "درببندید" که تضمین کننده ی خلوت است مدّنظرخواجه بوده است.
معنی بیت: حال که همدلان ومَحرمان دراین خلوتِ روحانی گردهم آمده و حضورپیداکرده اندواِن یکادبخوانید و دررابربندیدتاباآرامش خاطر در کنار یارفیض ببریم وهیچ چیزی نتواند خلوت مارابرهم زند.
آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است
یا رب این تأثیر دولت در کدامین کوکب است
رَباب و چنگ به بانگ بلند می‌گویند
که گوش هوش به پیغام اهل راز کنید
رَباب : از آلات موسیقی شبیه تار که کاسه ی آن کوچک‌تر و در قدیم دارای دو سیم بوده و آن را با کشیدن کمانه یا آرشه می‌نواخته‌اند؛ رواوه.
چنگ : یکی از سازهای سیمی که به وسیله ی انگشتان دست نواخته می شود.
گوش هوش : گوش دل وجان، گوشی که باآگاهی وهوشیاری سپرده شود.
اهل راز: آنانکه دارای معرفت وآگاهی وهستند آنهاکه رازموسیقی وعشرت وخوشباشی رامی دانند.
معنی بیت: رباب وچنگ باصدای بلند می گویند به سخنان کسانی که صاحب معرفت وآگاهی هستند با اشتیاق وهوشیاری گوش دل بسپارید.
چنگ خمیده قامت می خوانندبه عشرت
بشنوکه پندپیران هیچ اَت زیان ندارد
به جان دوست که غم پرده بر شما ندرد
گر اعتماد بر الطاف کارساز کنید
غم پرده برشما ندرد : پرده دری به معنای رسواسازیست امّا دراینجا به معنای این است که غم نتواندوارد دل وجان شما گردد وشما رامبتلا کرده وبه زحمت اندازد.
اعتماد :اطمینان و تکیه کردن بر کسی ، توکّل وسپردن امورات به کسی
کارساز : کنایه از خداوند
معنی بیت: به جان عزیز دوست که اگر در کارهایتان به خداوند توکّل کنید وامورات خود رابه اوبسپارید هرگز غم واندوه نمی تواندوارد حریم دل وجان شما شده وشما رامبتلا کرده وبه زحمت اندازد.
چون حسن عاقبت نه به رندی و زاهدیست
آن بِه که کارخود به عنایت رها کنند
میان عاشق ومعشوق فرق بسیار است
چو یار ناز نماید شما نیاز کنید
نیاز:درخواست و تمنّا ،اشتیاق و آرزومندی
معنی بیت: عاشق باید به تفاوتهایی که بامعشوق دارد آگاهی داشته باشد وگرنه دچارانحراف ولغزش خواهد شد ازعاشق اشتیاق واظهار نیاز خوشست وازمعشوق عشوه واِفاده وناز.
این حضرت چو مشتاقان نیاز آرند ناز آرند
که با این درد اگر دربند درمانند درمانند
نخست موعظه ی پیر صحبت این حرف است
که از مصاحب ناجنس احتراز کنید
موعظه : اپندوندرز
پیر صحبت : کنایه ازمرشد و پیر،کسی که کارآزموده ی سخنرانی واندرزگوئیست.
مصاحب :هم صحبت وهم نشین
ناجنس : بدکردار، فرومایه
معنی بیت: هم اوکه درسخنوری واندرزگویی پیروباتجربه هست مارا به پرهیزازهم نشینی بافرومایگان توصیه کرده است.( ازبدجنسان دوری کنید که هم صحبتی باآنها عذابی دردناک است)
چاک خواهم زدن این دَلق ریایی چکنم
روح راصحبت ناجنس عذابیست الیم
هر آن کسی که دراین حلقه نیست زنده به عشق
بر او نمرده به فتوای من نماز کنید
معنی بیت: هرکسی که درطریق عشق گام برندارد ودرحوالی عشق تنفّس نکند ودلش به عشقورزی نطپد پس به رای ونظرمن برچنین کسی می توان نمازمیّت خواندچراکه اومرده ای متحرّک بیش نیست وبه ظاهرزنده هست( امّا برعکس اگرکسی درطریق عشق گام بردارد حتّا اگرکشته شده ومرده باشد اوزنده ی جاوید است وبه ظاهرمرده است)
هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق
ثبت است بر جریده ی عالم دوام ما
وگرطلب کند انعامی از شما حافظ
حوالتش به لب یار دلنواز کنید
معنی بیت: واگرحافظ ازشما طلب پاداش وانعام بکند اورابه لب نوشین یارحواله دهید که هیچ پاداشی حافظ راراضی وخشنودنمی کند الّا بوسه ی شکریت و جانبخش ازلب یار.
طمع به قند وصال تو حد ما نبود
حوالتم به لب لعل همچوشکرکن
