ای پیک راستان خبر یار ما بگو
دوشنبه, ۱ دی ۱۳۹۹، ۱۱:۴۶ ب.ظ
ای پیک راستان خبر یار ما بگو
احوال گل به بلبل دستان سرا بگو
مقصود از"پیک راستان" باد صباست که معروف است ازجانب منزلگاه معشوق می وزد وبوی معطّراورابه عاشقان می رسانند ومتقابلاً اخبار عاشقان رانیزبه معشوق می برد.
دستان سرا: داستان سرا، قصه گو
"گل" استعاره ازمعشوق و"بلبل" استعاره ازعاشق وخود شاعراست. همانگونه که بلبل با آوازخوانی قصّه ی اشتیاق خودرابازگومی کند حافظ نیزبا غزلسرایی داستان عشق خودرابازگومی کند.
معنی بیت: ای پیک صادق، ای نسیم صبا ازطرف معشوق خبری برای ما بیاور، ازاحوالات گل برای این بلبل داستانسرابگو.......
ما مَحرمان خلوت اُنسیم غم مخور
با یار آشنا سخن آشنا بگو
مَحرمان خلوت اُنس: دوستان نزدیک وآشنایان صمیمی که بایارمعاشرت داشته وبه خلوتگاه او رفت وآمد دارند.
معنی بیت: ای پیک صادق، نگران مباش ما بیگانه نیستیم ما ازیاران صمیمی ومعاشران یارهستیم خبرها واسراراورابه مابازگو.
برهم چو می‌زد آن سرزلفین مُشکبار
با ما سر چه داشت ز بهر خدا بگو
مشکبار: آنچه که بوی مُشک می پراکند،عطرآگین
معنی بیت: ای بادصبا وقتی که یارگیسوان عطرآگین خودراپریشان می ساخت چه منظوری داشت قصدداشت باعاشقان خویش چه کند؟ محض رضای خدا هرچه دیدی وهرچه شنیدی بگو.
روزاول رفت دینم برسرزلفین تو
تاچه خواهدشددراین سودا سرانجامم هنوز
هر کس که گفت خاک دردوست توتیاست
گو این سخن معاینه در چشم ما بگو
توتیا: سُرمه، موادی که به منظورتقویت وزیبایی برچشم می کشند.
معاینه: بررسی وکشف وشهود
معنی بیت: هرکس که ادّعاکردخاک در دوست برای بینایی وزیبایی چشم مفیداست بگوبرای اثبات ادّعای خویش چشمان مارامثال بزند ماخاک دردوست راچون سرمه برچشم کشیده ونتیجه ی آن دیده ایم هرکس باورنمی کند می تواندصحّت این موضوع راباچشمان خویش دردیدگان مامشاهده کند.
گردهددستم کشم بردیده همچون توتیا
خاک راهی کان مشرّف گردد ازاقدام دوست
آن کس که منع ما ز خرابات می‌کند
گودرحضور پیر من این ماجرا بگو
خرابات: جایی مانند میخانه که رندان بی سامان وتهیدست درآنجا جمع شده وبه عیش‌وعشرت و باده‌پیمایی می پرداختند. امّا حافظ این واژه را براساس جهان بینی خویش غنی سازی کرده ودامنه ی معنای آن راتوسعه داده است.درنظرگاه حافظ خرابات درمقابل مسجد مکان ریاکاری زاهدان ریایی قراردارد. خرابات حافظ جائیست که رندان درآنجا نه برای لهوولعب بلکه برای کسب معرفت وآگاهی جمع می شدند وبنای غرور ومنیّت وبدبینی رادروجود خویش خراب می ساختند.
پیر: دلیل وراهنما
معنی بیت: هرکس که ازخرابات رفتن ما خُرده می گیرد واتّهامات ناروا برخراباتیان واردمی سازد بگواگردلایل قانع کننده دارد این اتّهامات رادر حضورپیرروشن ضمیرما بگوید تاپاسخ دندان شکن بگیرد.
گرزمسجدبه خرابات شدم خُرده مگیر
مجلس وعظ درازست وزمان خواهدشد
گردیگرت برآن در دولت گذار بود
بعدازادای خدمت وعرض دعا بگو
گردیگرت: اگرباردیگرتورا
معنی بیت: ای بادصبا اگرباردیگر به بارگاه دوست گذرکردی بعد ازابلاغ سلام ودعا وارادت ما، ازجانب ما بگوی:
هر چند ما بَدیم تومارابدان مگیر
شاهانه ماجرای گناه گدا بگو
معنی بیت: هرچند که ما درحق توبی معرفتی کردیم توازروی بزرگواری ماراببخش وباآن بدی که کردیم ماراقیاس نکن بدی ازروی خطابوده نه عمد... خلاصه ای بادصبا ماجرای خطا وگناه مارا بگونه ای بیان کن که مورد بخشش قرارگیریم همانگونه که ماجرای شاه وگدا رادرقصّه ها می گویند ودرآخرکار شاه ازروی بزرگواری خطای گدا رامی بخشد.
براین فقیرنامه ی آن مُحتشم بخوان
با این گدا حکایت آن پادشا بگو
محتشم: دارای حشمت وشکوه،صاحب دولت وثروت، کنایه ازپادشاه
معنی بیت: ای صبا دربازگشت ازبارگاه او، نامه ی یارراباخودبیار وبراین فقیربخوان وعکس العملهای آن پادشاه رابراین گدا بازگوکن.
جان‌ها ز دام زلف چو برخاک می‌فشاند
بر آن غریب ما چه گذشت ای صبا بگو
معنی بیت: ای صبا وقتی که یار زلف خویش رابازمی کرد وجانهای عاشقان ازچین وشکن زلفش برزمین می ریخت بگو که دل غریب ما درآن میان چه حالی داشت؟
جان پروراست قصّه ی اَرباب معرفت
رمزی برو بپرس حدیثی بیا بگو
"ارباب معرفت": دل آگاهان، فرزانگان، دراینجا همان مخاطب غزل(پادشاه) نیزمی تواند باشد
رمز: اشاره دراینجا منظوراین است که ای صبا توزیادحرف نزن به اشاره چیزی بپرس بگذاریار زیاد سخن بگوید.
حدیث: داستان
معنی بیت:ماجراهای فرزانگان(عاشقان ومعشوق) وداستان رفتارهای معشوق، پرورنده ی روح است و دل وجان ماراصفا وطراوت وانرژی می بخشد ای صبا برو سئوالی به اشارت بپرس وبیا پاسخ اورابه شرح وتفضیل چون داستانی برای مابگوتابیشترمحظوظ گردیم.
حافظ گرت به مجلس او راه می‌دهند
می نوش وتَرک زَرق زبهرخدا بگو
زَرق: دورنگی، ریاکاری
ترک زرق بگو: ریاکاری راترک کن
معنی بیت: ای حافظ با آن همه بدی که کردی اگر حُرمت تورا نگاه می دارند وبه مجلس شاه دوباره راهت می دهند به شکرانه ی این لطف، می بنوش وریا وتزویر ازخوددورکن.
حافظا علم وادب ورز که درمجلس شاه
هر که را نیست ادب لایق صحبت نبود
