بالابلند عشوه گر نقش باز من
يكشنبه, ۳۰ آذر ۱۳۹۹، ۰۳:۵۶ ب.ظ
بالابلند عشوه گر نقش باز من
کوتاه کرد قصّه ی زهد دراز من
بالا بلند: بلند بالا، بلندقامت
عشوه گر: عشوه پرداز، دارای نازواِفاده
نقش باز: حیله گر، کسی که توانمندی فرورفتن درنقش های متفاوت رادارد.
قصّه ی زهدِ درازمن : ماجرای دراز تقوی وپرهیزگاری من.
معنی بیت: معشوق خوش قد وقامت، خوش حرکات وبازیگرماهر من، با وعشوه پردازیهای دلبرانه، سرانجام دلم را به یغما بُردوبه ماجرای پرهیزگاریهای طولانی من پایان داد. من که عمری باتقوی وزهد زندگی کرده بودم بناچار تسلیم عشق شدم وزهد وتقوی راکنار گذاشتم.
زهد من باتوچه سنجد که به یغمای دلم
مست وآشفته به خلوتگه راز آمده ای
دیدی دلا که آخر پیریّ و زُهد و علم
با من چه کرد دیده ی معشوقه بازمن
معنی بیت: ای دل دیدی که درآخرین روزهای پیری وپرهیزکاری وکسب علم ودانش، سرانجام چشمان معشوقه پرست من چگونه مرا گرفتار عشق کرد وهمه ی محصول زهد وعلم واعتبار مرابه باد داد؟
رُتبت دانش حافظ به فلک بَرشده بود
کردغمخواری شمشادبلندت پَستم
می‌ترسم از خرابی ایمان که می‌برد
محراب ابروی تو حضور نماز من
محراب ابرو: قوس و کمان ابروی معشوق درادبیّات عاشقانه حرمت محراب عبادت را دارد ومقدسّ ترین محل رازنیازبرای عاشق است.
حضورنماز: تمرکزداشتن برنمازودرک کامل محضر خداوند. دراین غزل شاهد رویاروییِ زهد وپرهیزگاری وعشق هستیم. قدرت عشق سبب شده که عاشق نتواند دیگر مثل سابق درنمازهای خود حضورذهن داشته باشد. جلوه ی محراب ابروان یار تمام وجودمعشوق رافراگرفته وایمانش رادرمعرض باد نهاده است.
معنی بیت: ای محبوب، محراب ابروان تو فکرمرا آنچنان اشغال کرده که در هنگام نماز نیزنمی توانم ازاین فکرخارج شده وبه نماز تمرکز کنم تصویرمحراب ابروان تودر لوح دل وجانم حک شده وجای محراب عبادت راگرفته است. من بیم آن دارم که ایمان خویش رابه کلّی ازدست دهم ودرمحراب ابروان تو به پرستش تو روی آورم.
به جزابروی تومحراب دل حافظ نیست
طاعت غیرتودرمذهبِ مانتوان کرد!
گفتم به دَلقِ زَرق بپوشم نشان عشق
غمّاز بود اشک و عیان کرد راز من
دَلقِ : خرقه ی صوفیگری
زَرق: زرو زیور، دو رنگی، ریاکاری
غمّاز: خبرچین، پرده دَر وافشاکننده
معنی بیت: باخود اندیشیدم شاید باپوشیدن خرقه ای پرزرق وبرق درپوشش ِ صوفیگری توانسته باشم رازعاشقی راپنهان نگاهدارم لیکن اشکهای گاه وبیگاه من درفراق معشوق، مُشت مرا واکرد واسرارم رابرملانمود.
توراصبا ومرا آب دیده شد غمّاز
وگرنه عاشق ومعشوق رازدارانند
مست است یار ویاد حریفان نمی‌کند
ذکرش به خیرساقیِ مسکین نواز من
حریفان: هم پیاله ها، دوستان وهمدمان
معنی بیت: یارکه سرخوش وسرمست است ویادی ازهمدمان و هم پیاله ها نمی کند ساقی یادش به خیروخوشی باد که به تهیدستان وبینوایان توجّه خاص دارد وگهگاه باجامی شرابی آنهاراموردلطف ونوازش قرارمی دهد. افسوس که یار ازحریفان غافل شده مانیزازآن بزم عیش محروم مانده ایم.
عرصه ی بزمگاه خالی ماند
ازحریفان وجام مالامال
یا رب کی آن صبا بوزدکزنسیم آن
گرددشمامه ی کرمش کارساز من
شمامه: نوعی خربزه،دستنبو. هرچیز خوشبویی که دردست گیرند وبو کنند،عطردان
شَمامِه ی کَرَم: کَرَم وبزرگواری به شمامه ای تشبیه که استمرار دارد و بوی خوش بخشندگی مدام به مشام می رسد.
معنی بیت: خداوندا کی بادصبا می وزد که ازنسیم آن، بوی خوش بزرگواری وبخشندگی یار رابشنوم وگره ازکارفروبسته ی من گشوده شود.
تامعطّرکنم ازلطف نسیم تومشام
شمّه ای ازنفحات نفس یاربیار
نقشی بر آب می‌زنم از گریه حالیا
تا کی شود قرینِ حقیقت مَجاز من
مَجاز: استعاره، غیرواقع وغیرحقیقی، کنایه
قرین: همنشین، شبیه ومانند
نقشی بر آب زدن: کنایه از کاری کردن که نتیجه ای نخواهدداشت. دراینجا باتوجّه به اینکه سخن پیرامون نامهربانی وبی توجّهی معشوق است، عاشق تصویرمهربانی یاررا بر پرده ی اشک دیدگان خویش رقم می زند ودل به خیالات ورویاها خوش می کند تا روزگارچه بازی کند آیا سرانجام به حقیقت مبدّل خواهدشد یانه؟
معنی بیت: به امید دسترسی به وصل وبهرمندی ازلطف معشوق، تصاویرامیدبخشی برروی قطرات اشک (یاجام شراب) می بینم ورویاپردازی می کنم تاببینیم آیا تصوّرات وخیالات من به واقعیّت مبدّل خواهدشد؟
فرداکه پیشگاهِ حقیقت شود پدید
شرمنده رهروی که عمل برمجازکرد
برخودچوشمع خنده زنان گریه می‌کنم
تا باتوسنگ دل چه کند سوزوساز من
معنی بیت: کارم درفراق سوزناک توبه جایی رسیده که همانند شمع درمیان خنده می گریم درمیان گریه می خندم تا ببینیم این سوزوگداز مدام من با توسنگدل نامهربان چه خواهدکرد.
خنده وگریه ی عشّاق زجایی دگراست
می سرایم به شب ووقت سحرمی مویم
زاهد چو از نماز تو کاری نمی‌رود
هم مستی شبانه و راز و نیاز من
معنی بیت: ای زاهد وقتی که ازنماز وزهد توهیچ نتیجه ای حاصل نمی شود بازهم می بینی که مستی های شبانه ورازونیازعاشقانه من حاصلی درپی دارد.
زاهد وعُجب ونماز ومن ومستیّ ونیاز
تاتورا خود زمیان باکه عنایت باشد
حافظ زگریه سوخت بگوحالش ای صبا
با شاه دوست پرور دشمن گداز من
دشمن گداز:کسی که دشمنان رامی سواند. حافظ دراینجا با رندی به محبوب خویش صفت دوست پروری وشمن سوزی رامی دهدتاتوجّه اوراجلب کند.
معنی بیت: ای صبا وجودحافظ ازبس که گریه کرده یکسرسوخته است با محبوب دوست پرور که دشمنان را می سوزاند بگو بداند که یکی ازدوستان خودراسوزانده است.
جان رفت برسر مِی وحافظ به عشق سوخت
عیسی دَمی کجاست که احیای ماکند؟
