به جان او که گرَم دسترس به جان بودی
يكشنبه, ۳۰ آذر ۱۳۹۹، ۱۲:۲۶ ق.ظ
به جان او که گرَم دسترس به جان بودی
کمینه پیشکش ِبندگانش آن بودی
این غزل با غزل " چه بودی اَردل آن ماه مهربان بودی" ازلحاظ وزن وقافیه وجنس کلام همزاد و همایند هستند وبنظرچنین می رسد که مخاطب هردوغزل یکنفر (احتمالاً شاه شجاع) می باشد ودریک مقطع زمانی سروده شده است.
گرم: اگرمرا
کمینه: کمترین
معنی بیت: به جان محبوب سوگند، اگر مرا به جان خویش دسترسی می بودواختیارآن را داشتم کمترین هدیه ای که به غلامان او تقدیم می کردند همان جان بود.
جان نقد محقّر است حافظ
از بهر نثار خوش نباشد
بگفتمی که بها چیست خاک پایش را
اگرحیات گرانمایه جاودان بودی
معنی بیت: باخود می گفتم که ارزش وقیمت خاک پای معشوق چقدراست؟ (ازدل پاسخ شنیدم :) اگرزندگانی جاوید می بود زندگیِ جاوید بهای خاک پای دوست بود(حال که زندگی جاوید نیست بنابراین نمی توان قیمتی برای آن تعیین کرد)
باغ بهشت و سایه طوبی و قصر و حور
با خاک کوی دوست برابر نمی‌کنم
به بندگیّ ِ قدش سرو معترف گشتی
گرش چو سوسن آزاده ده زبان بودی
معترف گشتی: اعتراف می کرد
سوسن :گلی است معروف و آن چهار قسم می باشد: یکی سفید که پنج گلبرگ و پنج کاسبرگ دارد وبه همین سبب به ده زبان ویا سوسن آزاد معروف شده است، و دیگری کبود و آنرا سوسن اَزرق می خوانند و دیگری زرد و آنرا سوسن ختایی می نامند و چهارم الوان میشود و آن زرد، سفید و کبود میباشد و آنرا سوسن آسمانی گویند.
معنی بیت: سرو به غلامی وبندگی ِ قامتِ یار اعتراف می کرد اگر بسانِ سوسن ِآزاد دارای زبان می بود.
پیش رفتارتو پا برنگرفت از خجلت
سرو سرکش که به ناز از قد و قامت برخاست
به خواب نیز نمی‌بینمش چه جای وصال
چو این نبودوندیدیم باری آن بودی
چواین نبود: وقتی که وصال نبود(این اشاره به وصال درمصرع اوّل)
باری آن بودی: کاش خواب بودی( آن اشاره به خواب درمصرع اوّل)
معنی بیت: حتّا به خواب نیز وصال ِمعشوق رانمی توانم ببینم (چون خواب ندارم) حال که وصال معشوق دست نداد وندیدم ای کاش که حداقل خواب داشتم ودرخواب وصال او رامی دیدم.
کی من خیال رویت جانا به خواب بینم؟
کز خواب می‌نبیند چشمم به جز خیالی
اگر دلم نشدی پایبندِ طّره ی او
کی اش قرار در این تیره خاکدان بودی
معنی بیت: اگردل من به زنجیر زلف اوبسته نمی شد کی دراین دنیای خاکی(سیاه چاله) قرارپیدا می کردم؟
کسی کو بسته زلفت نباشد
چو زلفت درهم و زیر و زبر باد
به رخ چو مِهر فلک بی‌نظیر آفاق است
به دل دریغ که یک ذرّه مهربان بودی
آفاق: اطراف واکناف،همه ی جهان هستی
معنی بیت: رخسارش همانند خورشیدفلک در همه ی جهان هستی بی مانند است دریغا کاش دلش یک ذرّه هم مهرپرور ومهربان می بود.
چه بودی اَر دل آن ماه مهربان بودی
که حال ما نه چنین بودی ار چنان بودی
درآمدی زدرم کاشکی چو لَمعه ی نور
که بر دو دیده ی ما حکم او روان بودی
لَمعه: پرتو، روشنی
حُکم: فرمان، مشیّت،اراده
روان: جاری، ساری، جان وروح
معنی بیت: ای کاش که محبوب همچون روشنایی نور ازدر وارد می شد هم اوکه روزگاری اراده ودستوراتش همچون پرتونور برچشمانمان جاری بود.
بانظرداشت معنی "جان" برای روان، معنای حافظانه تری حاصل می گردد. چراکه نور وروشنایی برای چشم درحکم روح وجان است وبدون پرتونورگویی که چشم عضوی بی جان ومُرده هست.
معنی بیت: ای کاش که محبوب، همچون روشنایی ِنور ازدر وارد می شد هم اوکه روزگاری برچشمانمان جاری بود و برچشمان مرده ی ما جان می بخشید(درحکم روح وجان بود)
دیدن روی تورا دیده ی جان بین باید
وین کجا مرتبه ی چشم جهان بین من است
ز پرده کاش برون آمدی چو قطره ی اشک
که بر دو دیده ی ما حُکم او روان بودی
ز پرده ناله ی حافظ برون کی افتادی
اگر نه همدم مرغان صبح خوان بودی
معنی بیت:
ناله وزاریهای حافظ هرگزبرمَلا نمی گشت اگر هر روزسحرگاهان با مرغان سحری همدم وهم آوا نمی شد. حافظ بامرغان صیح خوان همنوایی کرد تااینکه راز عاشقی آشکار وبرملاگردید.
برطَرفِ گلشنم گذرافتادصبحدم
آن دَم که کارمرغ سحرآه وناله بود
