چه مستیست ندانم که رو به ما آورد؟
چه مستیست ندانم که رو به ما آورد؟
که بود ساقی و این باده از کجا آورد؟
این چه حالت مستانه ایست که به ما دست داده است؟
باتوجّه به ادامه یِ غزل،شگفتیِ شاعراز کیفیّتِ عالیِ باده می باشدکه نوشیده وسرمست شده است.
البته همانگونه که قبلا گفته شده، مجازی یاحقیقی بودنِ باده ومستی درغزلیاتِ حافظ بیشتربستگی به برداشتِ شخصیِ دارد....
معنی بیت: نمی دانم این چگونه مستیست که به ما دست داده است؟ این ساقی که بود؟ و این باده ی ناب را از کجا آورده بود؟
می ایی درکاسه ی چشم است ساقی رابنامیرد
که مستی می کندباعقل ومی بخشد خماری خوش
چـه راه می زند این مطرب مقام شناس
کـه درمـیان غزل قول آشنا آورد!
راه:آهنگ،پرده، شیوه
مقام شناس: آنکه دستگاههای موسیقی را خوب می شناسد.
قول:آواز- قوّال آوازه خوان
شگفتا این نوازنده ی ماهر و مقام شناس چه آهنگی می نوازد؟ اواین سخنان آشنا را به چه شیوه و در چه پرده ای اینچنین زیبا ودلنشین می خواند!؟
چه سازبود که درپرده می زدآن مطرب
که رفت عمروهنوزم دماغ پر زصداست؟
تو نیز باده به چنگ آر و راه صحرا گیر
که مرغ نغمه سرا ساز خوش نوا آورد
تونیز همانندِ من باده به دست گیر و راهِ دشت و دَمن را پیش گیر که مرغِ نغمه سرا(قاصد) آهنگ خوب و دلنشینی را می نوازد .
بخواه دفتراشعاروراه صحراگیر
چه وقت مدرسه وبحث کشف کشّاف است
دلاچوغنچه شکایت زکار بسته مکن
که باد صبح نسیم گره گشا آورد
ای دل همانندِغنچه ازفرو بستگیِ روزگار شِکوه و شکایت مکن که بادِ صبا خبرهای خوب وامیدبخشی با خود آورده است.
چوغنچه گرچه فروبستگیست کارجهان
توهمچوابربهاری گره گشامی باش
رسیدنِ گل و نسرین به خیر و خوبی باد
بنفشه شاد و کَش آمد سَمن صفا آورد
کَش: دلپذیر،مطبوع،خوش
روشن است که شاعر بااین غزلِ فرحبخش،به استقبالِ بهار ویا به تعبیری به استقبالِ معشوق رفته است درنظرگاهِ حافظ معشوق باآمدنش بهار برپامی کند وباآمدن فصل بهارنیز شاعر چنین می پندارد که معشوق آمده است.
معنی بیت:
شکفته شدنِ گلِ سرخ و نسرین رابه فال نیک می گیرم،یادآورخوبی ونیکی هست، بنفشه شادوخندان آمده وسمن صفاو شادمانی آورده است.
زدستـــبردِ صباگردِگل کُــلاله نگـــر
شکنج گیسویِ سنبل ببین به روی سمن
صبا به خوش خبریِ هدهدسلیمان است
که مژده ی طرب از گلشن سبا آورد
صبا با این خبر های خوب وخوش ، همانندِ مرغ سلیمان است که نویدِشادی بخشی از سرزمینِ سرسبز سبا ( گلستان امروزی) آورده است .
ای هدهد صبا به سبا می فرستمت
بنگرکه ازکجا به کجا می فرستمت
علاجِ ضعف دل ما کرشمه یِ ساقیست
بر آر سر که طبیب آمد و دوا آورد
درمان رنجها و سختی های این چند سال هجران، باغمزه وکرشمه یِ ساقی (که دراینجاهمان معشوق است)برطرف می شود. ای عاشقِ سردرگریبان،ای دلِ خونین سر برآور خوش باش که طبیبِ دردهای تو آمده ونوشدارو آورده است.
علاج ضعف دل مابه لب حوالت کن
که این مفرٌح یاقوت درخزانه ی توست
مرید پیر مغانم زمن مرنج ای شیخ
چرا که وعده توکردی واو به جا آورد
پیرمغان:
بعضیهامعتقدند مقصود ازپیرمغان همان زرتشت میباشدکه بسیارمورد احترام ومقبول حافظ بود.
گرچه این ادعا به روشنی اثبات نشده اما باکمی تحقیق دراشعارآنحضرت، بنظرچنین میرسدکه ممکن است منظورحافظ ازپیر مغان « همین حضرت زردتشت » بوده باشد.
مغان جمع مغ به معنی روحانیان مذهب زرتشت است. درمذهب زرتشت برخلاف سایرمذاهب شرابخواری انکارنشده است جنگ وخونریزی هیچ جایگاهی ندارد سخنانی که اززرتشت باقی مانده است همه در راستای عشقورزی ، راستی، مهرورزی ومهربانیست. سخنانی که حتا درحقوق بشرامروزی جایگاه ویژه ای دارند.بسیاری ازاندیشمندان وفیلسوفان جهان مثل نیچه و...... احترام خاصی به زرتشت قایل هستندودربرابر اوکلاه ازسربرداشته وسرخم می کنند.پس دور ازانتظارنیست که حضرت حافظ نیزهمانند اندیشمندان جهان نسبت به این «ابرانسان» بی مثال ذرات نداشته باشد. بی شک بااستنادبه ابیات روشن زیادی که ازحضرت حافظ درمورد زرتشت وآئین اوباقی مانده می توان چنین نتیجه گرفت که پیرمغان حضرت حافظ هم اوبوده باشد.
ازآن به دیرمغانم عزیزمی دارند
که آتشی که نمیرد همیشه دردل ماست.
کنون که لاله برافروخت آتش نمرود
به باغ تازه کن آیین دین زردشتی
حضرت زرتشت دربین بنیانگذاران دینی، تنهاپیام آوریست که زندگانی ونعمتهای دنیوی راستوده ومردم رابه جشن وخوشی وسرور دعوت کرده است. اوهرگز گریه وسوگواری راتوصیه نمی کند اوباشراب ورقص وآواز مخالفتی ندارد اوزندگی راضیافت می داند وجشن وضیافت راسپاسگزاری ازهستی. درمیان همه ی روشن ضمیران وپاک باطنان زرتشت منحصربفرداست. اوهیچ جنگی راخوب نمی داند وهمگان رابه مهرورزی فرامی خواند.
تمام مذاهب لذات دنیوی راممنون کرده ووعده ی چندین برابری آن را به پس ازمرگ ودردنیایی دیگرموکول کرده اند.
گفتم شراب وخرقه نه آیین مذهب است
گفت این عمل به مذهب پیر مغان کنند
به هرحال پیرمغان حضرت حافظ ،هرکه بوده باشد یک انسان کامل ومرشد دانا وفرزانه هست که حافظ اینچنین عاشق وشیداوفرمانبردار اوست.
معنی بیت:
ای شیخ من پیروتونیستم،تووعده میدهی وبجانمی آوری من پیروِ انسان فرزانه و کاملی چون پیرمغانم ازمن دلگیر مشو زیرا وعده های تو دروغین است ولی او وعده های راستین میدهد. شیخ وعده ی شراب دربهشت رامی دهد اما زرتشت درهمین دنیا شراب را مجازاعلام کرده وهمه رابه صلح ودوستی وعیش ونوش دعوت می کند.
ازآستان پیــرمغان سر چـــرا کشیم ؟
دولت درآن سراوگشایش درآن دراست
به تنگ چشمیِ آن ترک لشکری نازم
که حمله بر من درویش یک قبا آورد
با طنز وتمسخروالبته باتفاخرمی فرماید:
بنازم بعه تُرک تازه به دوران رسیده یِ
غارتگرِعشوه گری که برمن درویشِ ناتوان حمله کرده است. (توّجه نموده و دلم رابه غارت برده است)
فغان کین لولیان شوخ شیرین کار شهرآشوب
چنان بردند صبراز دل که ترکان خوان یغمارا
فلک غلامیِ حافظ کنون به طوع کند
که التّجا به در دولت شما آورد
معنی بیت:
از این به بعد چرخِ فلک (روزگار) همچون غلام مطیعی فرمانبردار حافظ خواهد بود. چراکه حافظ در پناهِ ولایتِ شما (پیرمغان ) هست.
منم که گوشه ی میخانه خانقاه من است
دعایِ پیرمغان وردِ صبحگاه من است.
