دی پیرمی فروش که ذکرش به خیرباد
چهارشنبه, ۲۶ آذر ۱۳۹۹، ۰۱:۰۸ ب.ظ
دی پیرمی فروش که ذکرش به خیرباد
گفتا شراب نوش و غم دل ببر ز یاد
پیرمی فروش:
به استناد اغلبِ غزلیّاتی که ازحافظ به دست مارسیده است، تنهاشخصیّتی که مورد قبول بی چون وچرای وی بوده، پیرمی فروش یا پیرمغان،یاهمان پیرخرابات است. حافظ به این شخصیّت که به درستی روشن نیست چه کسی بوده، احترامی خاص قائل است.
به اعتقادِ نگارنده ی این مطلب ازآنجاکه حافظِ بیقرار وجوینده ی حقیقت، درچارچوبِ هیچ مذهب وفرقه ای آرام نگرفته وسعی کرده آزاد اندیشی راپیشه ی خودنماید، درپیروی ازیک پیر وراهنما نیز چنین عمل کرده است. اوهیچ راهنما وپیری برای پیروی واطاعت انتخاب نکرده تا هیچ برچسبی به اوبرنخورد. بنظرچنین می رسد که پیرمی فروش یاپیرمغانی که حافظ به کرّات ازاونقل قول می کنداصلاً وجودِ خارجی نداشته ! احتمالاً حافظِ رند وخوش ذوق، درکارگاهِ خیال خویش، یک اَبرانسانی پاک باطن،وارسته،آگاه، دانا باطبعی لطیف آفریده، تابدینوسیله افکار وباورهای شخصی خودرا که فرامذهبی،فراقومی وجهانشمول هستند اززبان او بازگو کند.........
مخاطبِ این غزل پندآمیزدقیقاً روشن نیست که چه کسی هست. بعضی براین باورند که حافظ این غزل راپس ازفراربهترین دوست ودلبرجانانه اش شیخ ابواسحق سروده است. مخاطب هرکسی بوده باشد مهم نیست چراکه این غزل سراسرپند واندرزاست وهرکسی به فراخورحال وهوا واعتقادات خویش می تواند ازاین پندها عبرت گرفته وبهره مند گردد.
معنی بیت: دیشب پیرمی فروش که یادش به خیر ونامش گرامی وعزیزباد، توصیه می کرد شراب بنوش وبدینوسیله غم واندوه راازلوح دل وجان پاک کن.
احوال شیخ و قاضی و شرب الیهودشان
کردم سؤال صبحدم از پیر می فروش
گفتا نه گفتنیست سخن گر چه محرمی
درکش زبان و پرده نگه دار و می بنوش
گفتم به باد می‌دهدم باده نام و ننگ
گفتا قبول کن سخن و هر چه باد باد
نام وننگ: ترکیبی ازآبرو وبی اعتباریست. دراینجا فقط به معنای شهرت واعتبار وخوشنامی هست که شرابخوردن آن رابربادمی سپارد.
معنی بیت: به پیرمی فروش گفتم: اگرمطابق توصیه ی شما میگساری کنم اعتبار وشهرت من لطمه می خورد. پیرگفت: توصیه ی مرابپذیر قبول کن وشراب بنوش به تبعاتِ منفی ِ آن توجّه نکن بگوقبول دارم هرچه باداباد.
شراب و عیش نهان چیست کار بی‌بنیاد
زدیم بر صف رندان و هر چه بادا باد
سود وزیان ومایه چو خواهدشدن زدست
از بهر این معامله غمگین مباش و شاد
معنی بیت: دراین دنیا هیچ چیز پایدار وماندنی نیست درنهایت هم سود ازدست خواهدرفت هم زیان وهم سرمایه ونیزهمه چیز! بنابراین برای هرمعامله ای که انجام می دهی نه آنچنان شادی کن که ازسایرمسایل واخلاقیّات غافل مانی نه آنچنان غمگین باش که چرا زیان دیدم وچرا خسارت نصیبِ من شد. با وقایع روزگار و اتّفاقات پیرامونی، که ازاساس ناپایدارند هماهنگ وموافق باش وخودرامرنجان که تنها طریق رستگاری این است.
چه جای شُکر وشکایت زنقش نیک وبداست
چوبرصحیفه ی هستی رقم نخواهد ماند.
بادت به دست باشد اگر دل نهی به هیچ
در معرضی که تخت سلیمان رود به باد
تخت سلیمان: گویند حضرت سلیمان قدرت باد را دراختیار داشته وتختِ اوبربادسوارمی شده است. گرچه دراینجا معنای اوّل بر"باد رفتن ِ تخت سلیمان" نابودی وبه فنارفتنِ حشمت وجاه وجلال سلیمان وناپایداربودن قدرت اوست لیکن درپس زمینه ی معنا این نکته نیزبه ذهن متبادرمی شود که تخت سلیمان برروی باد سوارشده وبه حرکت درمی آمده است.
معنی بیت: اگردل به بادنهی یعنی اگربه جاه وجلال ومقام وثروت دنیایی دلخوش کنی سرانجام همه چیز ازبین خواهدرفت وتودست خالی خواهی ماند. سلیمان رابه یادآور که چقدرثروت وحشمت وقدرت داشت وچگونه حتّی نیروی بادرانیزدر اختیارگرفته بودامّاسرانجام همه چیز راازدست داد!
گِره به بادمزن گرچه برمُراد رود
که این سخن به مثل مورباسلیمان گفت
حافظ گرت ز پندِ حکیمان مَلالت است
کوته کنیم قصّه که عمرت دراز باد
ملالت: ملول بودن، اندوهبار
معنی بیت: ای حافظ اگرپند واندرز حکیمان برای توکسالت باراست واندوه می آورد، پس سخن کوتاه می کنیم وازخداوندمتعال برایت طول عمر طلب می کنیم. پند زمانی اثربخش خواهدبود که شنونده بامیل ورغبت بشنود نه ازروی ملالت واکراه.
پندِ حکیم محض صواب است وعین خیر
فرخنده آن کسی که به سَمع رضاشنید
