روشنی طلعت تو ماه ندارد
چهارشنبه, ۲۶ آذر ۱۳۹۹، ۱۲:۴۸ ب.ظ
روشنی طلعت تو ماه ندارد
پیش تو گل رونق گیاه ندارد
طلعت : روی ،رخسار
معنی بیت: ای معشوق، روشنایی وگیرایی رخسار تو راماه ندارد توازماه نیزدلرباتروزیباتری، گل باآن همه لطافت وطراوت وزیبایی درقیاس با گل ِروی تو،ازگیاه نیزکمتراست. رخسارتورانه به ماهِ خیال انگیز می توان تشبیه کرد نه به گلِ زیبا،نسبت دادن سیمای دلکش توبه هرچیزی خطاواشتباه است توبز مانند وبی همتا ومنحصربفردی وتنهایک نسخه ازتو دراین جهان هستی وجوددارد.
عارضش رابه مثل ماهِ فلک نتوان گفت
نسبتِ دوست به هربی سروپا نتوان کرد
گوشه ی ابروی توست منزل جانم
خوشترازاین گوشه پادشاه ندارد
معنی بیت: گوشه ی ابروی دلکش تومنزل آسایش وآرامش جان عاشق من است. با صفاتر ازگوشه ی ابروی دلگشای تو، حتّی پادشاهان نیزندارند. آرامشی ازاین گوشه ی بردل وجان من می نشیند درهیچ محراب و معبدی حاصل نمی شود.
ابروی گوشه ی محراب دولت است
آنجابه مال چهره وحاجت بخواه ازو
تا چه کند با رخ تو دود دل من
آینه دانی که تاب آه ندارد
رخ منوّردوست به آینه تشبیه شده است. شاعر بازبانی عاشقانه به معشوق بی تفاوت خویش هشدارمی دهد که هوای عاشقان خودرا بیش ازاین داشته باشد وگرنه....
معنی بیت: تا چه پیش آید وچه نتیجه ای حاصل گردد، ببینیم دودِآه دل عاشق من که ازعشق تودرسوز وگدازاست با آئینه ی رخسار تو چه خواهدکرد. ای محبوب می دانی که آئینه تاب وتحمّل آه ودود دل راندارد وزودکدر وتارمی گردد پس قبل ازاینکه این اتّفاق نامبارک رخ دهد دل عاشقان خودرابدست آور.
مکن کزسینه ام دودِ جگرسوز
برآید همچودود ازراه روزن
شوخی نرگس نگر که پیش تو بشکفت
چشم دریده ادب نگاه ندارد
"گل نرگس" درادبیات عاشقانه کنایه ازچشم معشوق است لیکن دراینجا گُستاخی نموده ودربرابرچشم معشوق دست به خودنمایی زده است.
معنی بیت: جسارت و گستاخی نرگس رانگاه کن که در حضور توچگونه جرات شکفتن پیدا کرده است؟!. نرگس عجب بی حیا وبی چشم وروست که درمحضر توادب رامراعات نمی کند!
نرگس طلبد شیوه ی چشم توزهی چشم
مسکین خبرش ازسر ودردیده حیانیست
دیدم و آن چشم دل سیه که تو داری
جانب هیچ آشنا نگاه ندارد
چشم دل سیه: ایهام دارد: ۱- اشاره به سیاهی مردمک که در میان ودل چشم قراردارد.۲- ستمگر وجفاکار،سنگدل
معنی بیت: بارهاوبارها به تجربه به چشم خویش دیده ام که توباآن چشمانِ سیاهِ سِحرآفرین و وجفاکاری که داری هرگز جانبِ حرمتِ هیچیک ازآشنایان وعاشقان رانگاه نمی داری وهمگان رامی آزاری.
برآن چشم سیه صدآفرین باد
که درعاشق کشی سحرآفرین است
رَطل گرانم ده ای مُرید خرابات
شادی شیخی که خانقاه ندارد
رَطلِ گران : پیاله وپیمانه ی بزرگ وسنگین
مرید خرابات: ای کسی که ارادتمند خرابات ودست اندرکارمیخانه هستی.
خرابات به دومعنی بکارمی رود اول به معنی ظاهری وسطحی: مکانی درحاشیه وحومه ی شهرها که افراد بی خانمان وقماربازان وباده نوشان درآنجاجمع شده وبه دورازچشم ماموران حکومتی به فسق وفجورپردازند.
دوم به معنی باطنی وعرفانی: مکان معنوی ومعبدروحانی فارغ ازهردین ومذهب، که وارستگان ورهاشدگان ازتعلّقات دینی ودنیوی،عاشقان وجویندگان حقیقت درآنجاجمع شده وباراهنمایی پیری خردمندوفرزانه، اقدام به تخریب وویران ساختن هرآنچه(شامل باورهاو اعتقادات، نامها، مقامها وموقعیتهای اجتماعی،فرهنگی،دینی، قومی، نژادی و.....) که درتعیین نوع شخصیت آدمی اثرگذاروشکستنی هستند می کنند وازهرنوع علایقی که وابستگی ایجادمی نمایدخلاص می گردند وبنای شخصیت خودراپس ازفروریختن دوباره بازسازی ،نوسازی وبهسازی نموده وازنو متولدمی گردند.
حافظ معمولا هردومعنی رامدنظرقرارمی دادتاخوانندگان ومخاطبانش هرکدام به فراخور فهم ودانش وطبع ومذاق خویش برداشتهای متفاوتی داشته باشند وازبرداشت معنی مایوس و دست خالی برنگردند.
شادی شیخی که: به سلامتی شیخی که...
خانقاه: مکان عبادتگاه صوفیان، درقدیم رسم براین بوده که هرکس که دارای موقعیّت های اجتماعی بوده، عدّه ای را دورخودجمع کرده وخانقاهی برپا می نمود واز اینطریق به کسب شهرت و اعتبار ونام می کرد ودرحقیقت اقدام به ریاکاری وتظاهرمی نمود.
خانقاه ندارد: در بند خانقاه ونام ونشان نیست.
معنی بیت: ای کسی که دستی درخرابات داری برای من پیمانه ای بزرگ وپُرازشراب بیاور تابسلامتی شیخ صادق وفروتنی بنوشم که ازخلوص نیت،دربندِ صومعه وخانقاه ونام ونشان واعتباراجتماعی نیست براستی که اوشیخ حقیقیست وازهرآنچه که تعلّق خاطرمی آورد ووابستگی ایجادمی کند رهاشده است.
غلام همت آنم که زیرچرخ کبود
زهرچه رنگ تعلّق پذیرد آزاداست
خون خور و خامش نشین که آن دل نازک
طاقت فریاد دادخواه ندارد
دادخواه: کسی که شکایتی دارد وحق خودرامی طلبد.
معنی بیت: ای دل بی تابی مکن خون خودبخور وهیچ شِکوه وگلایه مگوی که آن معشوق بسیار دل نازک است و فریادهای شِکوه وگلایه را نمی تواندتحمّل کند.
حافظ اندیشه کن ازنازکی خاطریار
برو ازدرگهش این ناله وفریادببر
گو برو و آستین به خون جگر شوی
هر که در این آستانه راه ندارد
آستین به خون جگر شستن: خون خوردن و خون گریستن و با آستین خود اشک خونین پاک کردن.
معنی بیت: طریق عشق طریقی شگفت انگیز ومتفاوت است هرکسی نمی تواند دراین طریق گام برداشته ویا دوام بیاورد. بگو به هرکسی که قصد دارد دراین جاده قدم بگذاردوبه سوی سرمنزل مقصود حرکت کند باید خون دلها بخورد وآنقدرخون گریه کند که ناگزیرشود باآستین خود اشک خونین پاک کند وآستین اش باخون شسته شود.
زآستین طبیبان هزارخون بچکد
گرم زتجربه دستی نهندبردل ریش
نی من تنها کشم تطاول زلفت
کیست که او داغ آن سیاه ندارد
تطاول: تعدّی وتجاوز،گردنکشی؛ دست درازی،
.
آن سیاه: آن زلف سیاه
معنی بیت: تنها من نیستم که قربانیِ گردنکشی زلف توشده ودل وجانم به یغما رفته است، چه کسی سراغ داری که همانند من قربانی نشده باشد وداغ آن زلف سیاه بردل نداشته باشد؟
ززیرزلف دوتا چون گذرکنی بینی
که ازیمین ویسارت چه بیقرارانند
حافظ اگر سجده ی تو کرد مکن عیب
کافرعشق ای صنم گناه ندارد
معنی بیت:ای معشوق، حافظ اگرتوراسجده کردخُرده مگیر ،هیچ اشکالی ندارد برای کسی که طریق عشق رابرگزیده،ازدین خارج شده وکافر محسوب می شود گناه معنایی ندارد سجده کردن بربُت ازسوی عاشقِ کافرشگفتی ندارد.
وقتی عشق می آید درهمان قدم اول،دل ودین وعقل وایمان ومذهب همه بربادمی رود هیچ چیز نمی تواند دربرابرعشق مقاومت وپایداری کند ازاین روست که گویند اگر ازعاشق بپرسی دین وایمانت برکدام مذهب است اودرپاسخ خواهدخندید.
حافظا سجده به ابروی چو محرابش بَر
که دعایی زسرصدق جزآنجا نکنی
