من ترک عشق و شـاهدوسـاغر نمی‌کـنم
يكشنبه, ۲۳ آذر ۱۳۹۹، ۰۲:۴۷ ب.ظ
من ترک عشق و شـاهدوسـاغر نمی‌کـنم
صـدبـار تــوبــه کردم و دیـگر نمی‌کـنم
غزلی ناب وزیبا، که تمام مضامین وعبارات آن، بازتابی از جهان بینی و نگرش ِحافظِ ِ عزیز به زندگانی ، عشقورزی، خوش وخرم و شادمانه زیستن وبازعشق وعشق وعشق است.......
منظوراز"عشق" و"شاهد" و"ساغر" دراینجا کلیّاتِ مرام و مَسلکِ رندیست که حافظ پیام آور آنهاست.
تنها مَسلکی که اصول وفروع آن:عشق ، شفقت ،موسیقی، غزلخوانی،دست افشانی وپاکوبانی ورقص، دوست داشتن، عشقبازی، فداکاری ،عیش و عشرت، بی آزاری،بَدندیدن ومیل به ناحق نکردن است.
تنها دراین مرام است که ازجنگ وکشتارخبری نیست. وچنانکه دربیتهای پیش رو خواهیم دید اگر ناصحی،زاهدی وعابدی اعلام جنگ کرد و گفت که روترکِ عشق کن! به جای شمشیر وشلّاق وزندان، تنها پاسخی که خواهدشنید این است: محتاج ِ جنگ نیست برادرنمی کنم!.....
دراین مَسلک برخلاف مذاهب دیگر؛ هیچ کس تهدیدنمی شود هرکس به میل واراده ی خود خواست وارداین درگاه شده وهرکس نخواست ازاین مسلک خارج می شودبی آنکه کسی مانع نگرددویابرای خروج مجازاتی تععین شود.
هرکه خواهدگوبیا وهرکه خواهد گوبرو
کِبروناز وحاجب ودربان بدین درگاه نیست
"عشق":
ازاین دیدگاه خداعشق است ومحبّت، وعشق ومحبّت همان خداست. هرگاه بی امید وبی قید وشرط به پیرامون خویش عشقورزی می کنی بدانکه که همان لحظه دست خدا برشانه ی توست وازتوحمایت می کند.
در اَزل پرتو حُسنت ز تجلّی دم زد
عشق پیداشد وآتش به همه عالم زد
"شـاهد" :
بدانکه خدامنبعِ بی پایانِ زیبائیهاست. هرچیزی شامل انسان ،حیوان، مناظرطبیعت جلوه ای ازجمال آن زیبای مُطلق هستند.
بنابراین عشقبازی بانهاد وباطن پاک، فارغ ازهرگونه بدبینی وشَرّ وشهوترانی،بازیبائیهای پیدا ونهان این جهان، قدردانی وسپاسگزاری ازخالق ِ زیباست. "شاهد" به معنای ِ زیبارو، درحقیقت یک فروغ ازتجلّی ذاتِ زیبای مطلق است در لباس شهود. ونظربازی وعشقبازی حافظانه،عین ِ بندگی، عبادت وشکرگذاریست.
جهان ِ باقی وفانی فدای شاهد وساقی
که سلطانیّ ِ عالم راطفیل عشق می بینم
"سـاغـر":
درظاهر به معنای ظرف شـراب است. امّاساغر رساننده ی تنها همین معنانیست. در دیدگاه حافظانه انواع شراب های رنگین ومستی بخش مانند: شراب عشق،شراب محبت ،شراب لعل لب ودیدارمعشوق وجود داردکه شراب انگوری یکی از آنهاست.
سخن دراین نیست که شرابخواری خوب است یابَد. دراین مورد وفواید وزیانهای شرابخواری باید ابن سیناها نظردهند که دردانش طب صاحبنظرهستند.
"شراب وشاهد" درجهان بینی حافظ، سلاح ویرانگریست که اردوگاههای فکریِ متشرّعین ِ متعصّبِ یکسویه نگر را درهم کوفته وویران می سازد.
زمانی که آنها ریاکاری،فریبکاری ،مکیدنِ خون مردم راجایزدانسته وشراب وشاهد راگناهی نابخشودنی می شمارند سلاح های مخرّب و ویرانگرِ "شراب وشاهد" بکار افتاده واتاق ِ فکری پوشالی آنها برسرشان آوارمی گردد.
برومعالجه ی خودکن ای نصیحتگو
شراب وشاهدِشیرین که رازیانی داد؟!
مـعــنــی بـیـت : مـن از عشق وشفقت، از دوستی ومهرورزی، ازعیش وعشرت وشادمانی، از شاهدبازی ونظربازی، ازشاد زیستن و وشادکردن دلها، ازپایکوبی ودست افشانی دست بر نمی‌دارم.
صـدبـارپیش ازاین به توصیه ی نصیحتگوی، ازشرابخواری و عاشقی تـوبه کرده‌ام ونتیجه ی بَدگرفته ام یعنی خودرا بیهوده ازشادکامی ومحبت وعشقبازی محروم کردم. توبه هاجزپشیمانی حاصلی نداشته به این نتیجه رسیدم که دیگرتوبه نکنم.
من همان ساعت که ازمی خواستم شدتوبه کار
گفتم این شاخ اَردهد باری پشیمانی بود.!
باغ بهشت وسـایه‌ی طوبیّ وقـصروحور
بـا خـاک کوی دوست بـرابـر نمی‌کـنم
گویند"طوبـٰی" درختی است در بهشت که به هرخانه ازاهل ِ جنّت سایه ای افکنده وشاخه ای ازمیوه های خوش رنگ وخوش طعم وگوارا برآنان ارزانی دارد!
"حـور" : زن سیاه چشم بهشتی
مـعــنــی بـیـت : درنظرمن اصلا وابدا باغ دل انگیز بهشت و سایه‌ی جانپرور درختِ طوبی ومیوه های رنگارنگش،کاخهای بهشتی و زنانِ سیه چشمش،ارزش اهمیّتی ندارند.
برای من گرد وغباری از کوی یـارارزشی والاترازاینها دارنـد وهرگز خاک کوی دوست راباکلّ ِ بهشت وامکاناتش عوض نخواهم کرد.
چوطفلان تابه کی زاهدفریبی
به سیب بوستان وجوی شیرم؟
تلقیـن ودرس اهل نظر یک اشـارت سـت
گـفـتم کنـایـتی و مـُـکــَــرّر نـمی‌کنم
تـلـقـیـن" : القاء کردن ، آموزش به روش تـکـرار بسیار.امّا ظاهراً دربحثِ عشق آموزش بایک اشارت است.
"اهل نظر" : عاشقان ،رندان ونظربازان که بایک نـظـر بر خوبـان و خوبـرویـان دل می بازند.
"کنایت" :اشاره کردن، پوشیده حرف زدن بطوری که مفهوم آن برای اهل آن ، صریح و روشن باشد.
معنی بـیـت : روش درس دادن وآموزش رندان وعاشقان، متفاوت ازسایرروش ومتدهاست. دردنیای عشق بایک اشاره درس های زیادی ازمعرفت وادب وآگاهی داده می شود واهل ادب واهل نظرهمان موقع درس رافرامی گیرند ونیازی به تکرارنیست.
من هم یک اشاره کردم ودیگر دراین مورد حرفی نمی زنم. مباحث دنیای عشق با قیل وقال مدرسه هااززمین تاآسمان متفاوت است.
مباحثی که درآن مجلس جنون می رفت
وَرای مدرسه وقیل وقال ومسئله بود.
هـرگـز نمی‌شـودز سـرخودخبرمرا
تادرمـیـان مـیـکده سـر بر نمی‌کنم
"از سر خود خبـر نـداشتن" یعنی درحالت ِ ناهشیاری بودن وخودراگم کردن،بی خبری ازاحوالاتِ خود.
"تاسربرنمی کنم" یعنی تاحضورپیدا نمی کنم.
معنی بیت : تا زمانی که در مـیـکـده‌ی حضورندارم ومست نیستم از احوالاتِ خود بی‌خبـرم! یابه بیانی دیگر من وقتی به میکده می روم وجامی شراب می نوشم وسرمست می شوم تازه آنگاه است که هوشیاری حقیقی خودرا پیدا می کنم ومی فهم که کی هستم ووچه کاربایدانجام دهم. یعنی یک نوع آگاهی خالصی به من دست می دهد که غیرازجنس ِ هوشیاری به معنای عمومیست.
بااین حساب معلوم شد که چرا حافظ این همه نسبت به شرابخواری اصرار می ورزد. اودرعالم مستی به نوعی معرفت فوق العاده دست پیدا می کند وچشم دلش بینا می گردد.
روشن است که چنین حالتِ عالی ازشراب انگوری حاصل نمی شود. این میکده همان خراباتِ رندان وعاشقانست که درآنجا شرابِ معرفت وآگاهی داده می شود و باشراب عشق ومحبّت ازمیهمانان پذیرایی می گردد.
شورشرابِ عشق توآن نفسم رودزسر
کاین سرپُرهوس شودخاکِ درسرای تو
ناصح به طیره گفت که روترکِ عشق کن
مُحتاج جنگ نـیـست برادر نمی‌کـنم
ناصح" : کسی که نصیحت می کند. دراینجا ناصح همان قشریّون مخالفِ عشق،شامل واعظ،زاهد،عابد وصوفیست.
"طیره" : غضب،قهر وخشم
مـعــنــی بـیـت :وقتی که طریق عشق راانتخاب کردم وبراین راهِ پاک ومقدّس گام نهادم، یکی ازکینه توزان ِمخالفِ عشق، باخشم وقهروخشونت به من گفت که عشق را کنار بـگـذار و توبه کن وپرهیزگاری وتقواپیشه گیر! باآرامش به اوگفتم برادر! نـیـازی به سیز وجنگ جَدل نیست، پیشنهادِ تورانمی پذیرم وهرگزاز طریقِ عشق خارج نخواهم شد.
دراین بیت نغزوزیباوبسیارپُرمایه خیلی نکته ها نهفته است. یکی ازاین نکاتِ خردمندانه وانسانی، این است که انسانها باید به عقاید یکدیگر احترام گذاشته وباباورهای گوناگون بدون جنگ وجَدَل زندگی کنند.
کسی حق ندارد دیگران را بازور بازو و شمشیروشلّاق وادارسازد که دست ازباورها واعتقاداتِ خویش بردارد. باورها خصوصی ترین مسایل هرانسان است وکسی حقّ تفتیش وبازپرسی ازطرزاندیشیدن ِکسی را ندارد، چه رسدبه اینکه باتهدید وتکفیر وتبعید وزندان، مجبورسازند که طرزتفکّرش راعوض کند!
دوش آن صَنَم چه خوش گفت درمجلس مُغانم
باکافران چکارت گربُت نمی پرستی!؟!
این تقوی‌اَم تمام که باشاهدان شهـر
نـاز و کـرشمه بـر سر مـِنبر نمی‌کنم
"تقـوی اَم" : تـقـوای من ، پارسایی و پرهیزگاری ِ من
معنی بیت:" همین که من برای جلبِ توجّه ِ زیبارویان ِ شهر وفریفتن ِ آنان همچون واعظِ حُقّه بازاَدا و اصول در نمی آورم کفایت می کند!
درلایه ی پنهان ِ معنی این بیت نیزنکته ی لطیفی نهفته است وآن این است که دریک طرف واعظ بعنوان نماینده یِ زُهد ریایی، برسرمنبر برای مردم ِ ساده دل عشوه واِفاده می کند خودرا پاک ومنزّه معرّفی می کندتابه تعدادِ مُریدان وپیروانش رافزونی بخشد!
ودریک طرفِ دیگر حافظ بعنوان نماینده ی رندان پاک باطن، بانظربازی ونگاه کردن درزیبائیها، ازخالق زیبائیها شکرگذاری وقدردانی می کند بی آنکه ریاوَرزد ونیرنگ بکاربندد. حافظ همین که حُقّه ونیرنگ وریا بکارنمی گیرد رابالاترین پرهیزگاری وکمال تقوا می داند چنانکه حضرت زرتشت می فرماید: «هرکسی دروغ نمی گوید ومهربان است به مقصدرسیده است»
دراین مرام کسی که بی آزاراست وفضولی و حَسد وکینه توزی نکند ازرستگارانست. رستگاری درمَسلکِ حافظانه گریه وضجّه ندارد وکارپیچیده وسختی نیست،شادبودن وشاد کردن دل دیگران، عشقورزی وگوش دادن به موسیقی وپرداختن به دست افشانی وتحسین ِ زیبائیها بهترین نوع عبادت وبندگی وپرهیزگاریست.
ای دل مباش یک دَم خالی زعشق ومَستی
وانگه برو که رَستی ازنیستی وهستی
حـافظ جناب پیرمغان جای دولت ست
مـن تـرک خـاک‌بوسـی این در نمی‌کنم
"جـنـاب" :مَحضر، درگاه
پیر مغان: پیر میکده ،انسان عارف کامل ، پیر و مرشدِ حافظ. بعضی بااستنادبه اینکه درمَسلک ومذهبِ زرتشت، شرابخواری حلال است وزرتشت مخالف هرگونه جنگ وخونریزی بوده وکسی رامجبوربه پذیرفتنِ مذهب نکرده، حافظ ارادتمندِ زرتشت شده ووی رابه عنوان پیر وراهنماپذیرفته است:
گفتم شراب وخرقه نه آئینِ مذهب است
گفت این عمل به مذهبِ پیر مغان کنند.
وبعضی دیگربراین باورند که این"پیر" اصلاً وجود نداشته ویک شخصیّت خیالی بوده است.حافظ به درکارگاهِ خیال دست به آفرینش یک پیری روشن ضمیرزده،به او شخصیّتِ کامل بخشیده، سپس وی رابه عنوان شاخص قرارداده ورفتارهای خودرا با اوتنظیم می کند.
برای احتمال اوّلی دلایل فراوانی وجود داردبرای نمونه:
به باغ تازه کن آئین دین زرتشتی
کنون که لاله برافروخت آتش نمرود
ضمن ِ آنکه معنای لغوی ِ مُغان(جمع مُغ،روحانی زردتشتی) نیزاین احتمال راتقویت وتایید می کند.
"دولـت" : رستـگاری ، نیـک‌بختی
"خاک بوسی" : بوسیدن آستان به نشانه‌ی ارادت و ادب و احترام قلبی.
مـعــنــی بـیـت : ای حافـظ ! درگاه پیرمغان محلّ اَمن ومطمئن برای رسیدن به پاک دامنی، پاک اندیشی و رستگاریست. من درهیچ شرایطی، این ارادتِ قلبی را بر آستان پـیـر طریقت ترک نخواهم کـرد.
تـا زمیخانه و می نام و نشان خواهد بود
سـر مـا خـاک در پیر مـُغان خواهد بـود.
