دلی که غیب نمای است وجام جم دارد
پنجشنبه, ۲۷ آذر ۱۳۹۹، ۰۲:۰۶ ب.ظ
دلی که غیب نمای است وجام جم دارد
زخاتمی که دَمی گم شود چه غم دارد
جَم: جمشیدپادشاه باستانی که دارای قدرت وشوکتِ افسانه ای داشت.
جام جَم : جام جمشید، گویند که جمشیدجامی افسانه ای داشته که به وسیله ی آن ازرویدادهای جهان آگاه می شده است. بعضی براین باورند که جام جمشید همان جام شراب است که با نوشیدن آن سرمست می شده وبه یک نوع آگاهی می رسیده است. بعضی گویند که چون جمشید اوّلین بارشراب راکشف کرده،به همین سبب جام جمشید شهرت پیداکرده است.
غیب نما: دراصطلاح عارفان، دل همان جامیست که نمایاننده ی غیب است. درحقیقت جام غیب نما همان عواطف واحساسات درونی رابه بیرون بازتاب می دهد. البته ماهیّت ِ همه ی دلها همچون آئینه هست وقابلیّتِ انعکاس اسرارغیبی رادارد لیکن بعضی دلها موردِ توجّه کافی قرارنگرفته وزنگاربسته اند ونمی توانند مکنونات قلبی ویااسرارغیب رابازبتابانند امّا بعضی همانندِ حافظ دراثرکسب دانش ومعرفت وآگاهی، در نگهداری ومراقبت از دل کوتاهی نکرده وآئینه ی دل راچنان شفّاف سازند که به سهولت انوار و اسرارغیبی رادریافت می کنند........
خاتم : انگشتری
دَمی : لحظه ا یی ، مدت کوتاهی
معنی بیت: آن دلی که قابلیّتِ بازتاب اسرارغیبی راپیداکرده، درحقیقت همان جام جم افسانه ایست وبوسیله ی چنین دلی می توان ازاسرار مگو باخبرشد. باداشتن چنین دلی، آدمی دیگر نیازی به انگشتری اسرارآمیز سلیمانی ندارد واز دغدغه ی گم شدن آن نیزدرامان می ماند.
من آن نگین سلیمان به هیچ نستانم
که گاه گاه براو دست اهرمن باشد
به خطّ وخالِ گدایان مَده خزینه ی دل
به دست شاهوَشی ده که محترم دارد
خط : موهای لطیفی که گرداگرد صورت می روید وسببِ جاذبه وکشش وزیبایی می گردد.
"خط وخال" کنایه ازتمام زیبائیها وجاذبه های چهره هست.
"گدایان" دراینجا کنایه ازکسانیست که زیبائی صورت وظاهردارند امّاسیرت زیبا ندارند ،بی معرفتان ،مُفلسان وفرومایگان
خزینه: خزانه ، گنجینه.
شاه وش : شاه مانند،شاه صفت
معنی بیت: گنجینه ی باارزش دل رابه زیبائیهای ظاهری وفریبنده ی این پری چهرگانِ فرومایه وبی معرفت نسپارید زیبایی ظاهری درصورتی ارزشمند هستند که به زیباییِ باطنی پیوند خورده باشند. اگرمی خواهید حُرمتِ دلدادگی حفظ شود دل به پری چهرگانی بامعرفت وشاه صفت بسپارید نه گداصفت.
دلا مباش هرزه گرد وهرجایی
که هیچ کارزپیشت بدین هنرنرود
نه هردرخت تحمّل کندجفای خزان
غلام همّت سروم که این قدم دارد
قدم داشتن : استقامت داشتن
معنی بیت: هردرختی تاب وتحمّلِ تاراج پائیزی راندارد ونمی تواند ازاین آزمون سخت وطاقت فرسا سربلندبیرون بیاید ونشاط وطراوت وتازگی خویش راحفظ کند. من دوستدار وارادتمندِاراده ی ستودنیِ درخت سروهستم که چنین استقامتی دارد وازپا نمی افتد.
زیربارند درختان که تعلّق دارند
ای خوشا سرو که ازبارغم آزادآمد
رسیدموسم آن کزطَرب چونرگس مست
نهد به پای قدح هر که شش درم دارد
طَرب: شادمانی
نرگس: نام گلی است خوشبو که ته و ساقه اش مانند پیاز است و بر سر گلی می آورد زرد یا بنفش . و آن چند نوع است : شهلا و مسکین و صدپر. اگروسط گل حلقه ی زرد دیده شود و آن را نرگس شهلا گویند و در بعضی جنس ها خود گل نیز زرد است یا گل سفید است ولی در وسط آن گلبرگ های کوچک سفید است و آن را نرگس مِسکین گویند. تعداد گلبرگ هایش سه عدد و سفید رنگند و کاسبرگ هایش نیز سه عدد هستند که به رنگ گلبرگ ها می باشند(جمعاً شش عدد) دراینجاحافظ خوش ذوق همان نرگس مسکین رامدنظر قرار داده است.
قدح: کاسه ای که دونفر راسیرکند.
شش درم: پول خُرد وناچیز،کنایه ازمسکینی واشاره ی ملیح به شش برگ نرگس
معنی بیت: موسم طرب وشادمانی(بهار) رسیده، حال که همه ی گلها ودرختان نیزسرمست شده اند موقع آن فرارسیده که هرکس حتّا مسکینان همانندِ نرگس مسکین،هرچقدردرتوان دارد صرف عیش ونوش وشادخواری کند.
صبا به تهنیتِ پیرمی فروش آمد
که موسم طربِ عیش ونازونوش آمد
زَر از بهای مِی اکنون چو گل دریغ مدار
که عقل کُل به صدت عیب متّهم دارد
دریغ مدار: مضایقه مکن
عقل کلّ:شعوروعقل کامل که درآغازخلقت توسط خداوند آفریده شده است.
متّهم دارد: ایراد وخُرده بگیرد.
معنی بیت: اکنون که فصل عیش ونازونوش فرا رسیده،به منظورمهیّانمودنِ بساط عشق، درخرید شراب سیم وزَرمضایقه مکن که اگرخسیس باشی وبرای خرید باده وگل هزینه نکنی عقل کل ازبابت اینکه درموسم عشرت غفلت نموده ای صدها عیب وایراد ازکارتو خواهد گرفت.
قحط جوداست آبروی خود نمی باید فروخت
باده وگل ازبهای خرقه می باید خرید.
ز سِرّغیب کس آگاه نیست قصّه مخوان
کدام مَحرم دل رَه در این حرم دارد
این بیت خطاب به واعظان وزاهدان ودراعتراض به آنهاست که رندان ِ باده نوش راملامت نموده ومعتقدند که باباده گساری وعیش وعشرت، موجبات ناخشنودی خداوند فراهم می گردد.
سرّغیب: رازهای مگوی پشت پرده ی آفرینش
معنی بیت: ازاسرارپشت پرده ی خلقت هیچکس آگاه نیست وکسی نمی داند که درنظر آفریننده چه وکه خوب است وکه وچه زشت. بنابراین ازطرف اوقصّه مخوان، دل چه کسی به داخل حرم راه یافته وازاسرارغیب آگاه شده است؟
ناامیدم مکن ازسابقه ی لطف اَزل
توپس ِپرده چه دانی که که خوب است وکه زشت
دلم که لافِ تجرّد زدی کنون صدشغل
به بوی زلف تو با باد صبحدم دارد
لاف زدن: ادّعانمودن، دَم زدن
تجرّد: مجرّد بودن،تنهایی، دوری گزیدن از علایق دنیوی، برهنگی.
به بوی : ایهام دارد: ۱-به امید ۲- به وعطروبوی
معنی بیت: دل من که ادّعای رهایی ازبندِ همه ی تعلّقات را داشت،اکنون ببین که چگونه به عطروبوی زلفِ مُشکین تویا به امید دستیابی به زلف دلکش توبابادسحرگاهی کاروباری پُرمشغله دارد.
نامم زکارخانه ی عشّاق محوباد
گرجزمحبّت توبود شغل دیگرم
مُرادِ دل ز که پرسم که نیست دلداری
که جلوه ی نظر و شیوه ی کرَم دارد
مُراد: مقصود، منظور،هدف
شیوه : روش ، راه و رسم
معنی بیت: ازچه کسی طریقِ رسیدن به سرمنزل مقصود رابپرسم که دراین دور وزمانه صاحبدلی وجود نداردهم زیبایی وجاذبه ی ظاهری وهم راه ورسم بزرگواری ومنش ِبخشندگی داشته باشد.
آن کیست کزروی کرَم باماوفاداری کند
برجای بدکاری چومن یکدم نکوکاری کند.
زجیبِ خرقه ی حافظ چه طَرف بتوان بست
که ما صَمد طلبیدیم و او صَنم دارد
جَیب یا جِیب: یخه،سینه، دل،گریبان.
طَرف بستن: سودجستن ، فایده بردن.
صمد: بی نیاز، یکی از نامهای خدا، دراینجا "صمد" یادآوری وتاکید برعبادت به رسم دینی هست.
صنم: بُت ، کنایه ازمعشوق زمینی، صنم دراینجا یادآوری وتاکید بررندی ولاقیدیست.
معنی بیت: ازگریبان خرقه ی حافظ چه سودمی توان جُست ؟ ما درطلب خدا و نزدیک شدن به اوبه رسم دینی بودیم لیکن اودرگریبان خویش بت پنهان داشته است!. ما قصدداشتیم ازطریق تقوا وپرهیزگاری به عبادت وبندگی مشغول باشیم امّا سرازکجا درآوردیم وبه عشقبازی با معشوق زمینی پرداختیم!
گفتم صنم پرست مشو باصمدنشین
گفتابه کوی عشق همین وهمان کنند.
زیبا