دوش بامن گفت پنهان کاردانی تیزهوش
پنجشنبه, ۲۷ آذر ۱۳۹۹، ۱۱:۴۰ ق.ظ
دوش بامن گفت پنهان کاردانی تیزهوش
و زشماپنهـان نشایدکردسرّ می فروش
شب گذشته روشن ضمیری هوشیار وکاردان به من پنهانی گفت :
شما اهل معرفت هستید و شایسته نیست راز می فروش را از شما پنهان داشت .
«می فروش» دراشعار حافظ پیر و مرشد ومراد است که مریدانش را ازمی حق وشراب عشق سرمست می سازد وناراستی ها وتاریکی های وجودرا می زداید. معمولا این پیر درکارگاه خیال حافظ حضور دارد وواقعیت وجودی ندارد. حافظ دراغلب غزلها پندها واندرزها وفنون مهارتهای زندگی واسرارحقیقت را اززبان این پیرخیالی بازگو می کند ومخاطبان خودرا باشراب آگاهی سرخوش ومسرورمی سازد.
کاردان تیزهوشی قصد دارد پرده ازاسرار این می فروش برداشته ونزدحافظ فاش کند.چراکه حافظ را سزاوار وشایسته ی شنیدن این راز می داند؛ اما این رازچیست؟ وآن کاردان چه گفت :
گفت آسان گیـر بـر خـود کارهاکزروی طبع
سخت می‌گرددجهان برمردمان سخت‌کوش
این بیت یکی ازهمان رازیست که کاردان تیزهوش بانقل قول ازمی فروش درحال بازگویی آن برای حافظ است .این بیت درعین سادگی آنقدر سازنده وجهت بخش است که بصورت "ضرب المثل"درآمده است . آسان گرفتن کارها موضوعیست که امروزه درکانون توجه روانشناسان ومربیان امور تربیتی قرارگرفته وسعی دارندمردم رانتایج شگفت انگیز آن آشنا نموده وجامعه رابسوی تندرستی وپیشرفت وتوانمندی هدایت نمایند.خندیدن برمشکلات، موهبت تلقی نمودن سختی های زندگی وجدی نگرفتن مرارتها ومشکلات ، از زیرشاخه های این ضرب المثل راهبردی وبنیادین است که هرکدام می تواند به تنهایی زندگی افرادزیادی رامتحول نموده وگزند فشارهای روحی –روانی مشکلات راخنثی سازد.
معنی بیت : گفت کار ها را برخود آسان شمار ،ساده ببین ،مثبت فکر کن،سخت نگیر،چرا که دنیا براساس طبیعت و سرشتی که دارد سخت گیر است و بر انسانهایی که امورات را سهل وساده نگرفته و بیشترنیمه ی خالی لیوان رامی بینند و در طلب جاه و مال دنیا؛ خودواطرافیان را بیش ازاندازه به زحمت می‌اندازند سخت میگیرد و آنهارابا سختی و ناکامی روبرو می‌سازد . امروزه می گویند"آدمی همانست که فکر می کند" پس اگرفکرکنیم که مشکلات سهل وساده هستند وبرخود واطرافیان خویش سخت نگیریم، قطعا همانگونه سهل وآسان رقم خواهدخورد وروزگارنیز برماسخت نخواهدگرفت. شوخی دانستن زندگی رمز رهایی ازعذابهای تحمل سوزیست که گه گاه همه باآن مواجه میگردند
خواهی که سخت وسست جهان برتوبگذرد
بگذرزعهد سست وسخن های سخت خویش
وانگهم در داد جامی کز فروغش بر فـلک
زهره دررقص آمدوبربط زنان میگفت نوش
وانگه : پس از آن / فروغ : پرتو ، تابش زهره : ناهید که آنرا آوازخوان ، چنگ نوازو رقاصه ی چرخ فلک دانسته اند.
بربط: نوعی ساز زهی که عود یا رودنیزگویند.
معنی بیت:
پس ازآن پیرمی فروش جامی از شراب معرفت وعشق به من داد که ازشدت تابش انوارآن ،زهره با شور وشوق بحالت رقص درآمدوبربط زنان [در حال نواختن چنگ ]به من گفت گوارای وجودت باد.
در اشعارحافظ شراب ومی وباده همه نورانی وپرفروغند ."ساقی به نـور باده بر افروز جام ما» ضمن آنکه روشنی و تابشی که در اثر نوشیدن شراب انگوری در چهره‌ی شراب خورده (سرخی صورت؛ نشاط وطراوات) ایجاد می‌شود نیز بصورت ایهام مدنظرحافظ بوده است ، مخصوصا باده‌ی عشق و معرفت که نورانیّت وروشندلی خاصی به عارف می بخشد .
گفتم به باد می دهدم باده نام وننگ
گفتاقبول کن سخن وهرچه بادباد
با دل خونین لب خندان بیاور همچو جام
نی گرت زخمی رسدآیی چوچنگ اندرخروش
هرچندکه دلت نالان واندوهناک می باشد سعی کن همانند جام شراب که دلش خونین می باشد [پرازشراب خونرنگ] اما لبش خندان است لب تو هم خندان باشد امروزه روانشناسان به این نتیجه رسیده ومعتقدهستند که خنده برلب داشتن ،یکی ازمهارتهای اساسی زندگی بوده وراز خوشبختی وسعادت در همین نکته نهفته است . تبسم یکی ازنعمتهای الهی بوده وآنقدرپر رمز ورازست که چنانچه برصورت مرده بنشیند صورت اورا دلنشین وفریبا خواهدساخت!
و اگر زخمی یا رنجی به تو رسید همانند چنگ مباش که با زخمه‌ای به صدا در می‌آید؛ ناله و فریاد سر مکن و درهرشرایط سخت ودردآورخنده برلب داشته باش.
"زخمی رسد"واژه ی ایهامیست وباخوانده شدن کلمات بعدی بیت [زخمه ] وسیله ی موسیقی که با آن چنگ می نوازندرابه ذهن متبادر می سازد.
باضعف وناتوانی همچون نسیم خوش باش
بیماری اندراین ره بهتر زتندرستی
تـا نگردی آشنـازیـن پرده رمـزی نشنوی
گـوش نا محرم نباشد جای پیغام سروش
آشنا : ، اهل معرفت ؛ خودی / پرده : حجاب ، مانع بین عاشق و معشوق ، پرده‌ی غیب که مانع میان خداوخالق است سروش : فرشته‌ی وحی و الهام ،
در اینجا "سروش" استعاره از پیر و مرشد و عارف کامل و داننده‌ی اسرار یا همان "پیر می فروش" است ، پیر میخانه‌ی معرفت، اسرار را به همه‌ی مریدان نمی‌گوید مگر به آنان که قابل اطمینان بوده و آشنا و محرم اسرارند . حافظ رندانه می‌گوید که من نیز جزو کسانی هستم که شایستگی شنیدن اسرار پیرمی فروش را دارند.چراکه تا لیاقت وسزاواری کسی به اثبات نرسد از این پرده ی غیب رمزی نخواهد شنید.گوش نامحرم وغریبه ها و آنهایی که شایستگی لازم را تحصیل نکرده اند جای این قبیل اسرار ورازها نیست.
پیش زاهدازرندی دم مزن که نتوان گفت
باطبیب نامحرم حال درد پنهانی
گوش کن پندای پسر و ز بهر دنیا غم مخور
گفتمت چون دُرّحدیثی گرتوانی داشت هوش
دُرّ : مروارید
حدیث : روایت ، سخنان بزرگان
"ای پسر" یا "ای فرزند" معمولن ازسوی بزرگان به مُریدان وتشنگان دانش وعلم خطاب می‌شود . ای فرزند ! پند واندرز پذیر باش و غم دنیا رانخور ، اگر هوشیار باشی وخوب توجه‌کنی ، این پند که به تو دادم سخن ارزشمندی بود ارزش آن را درک کن وبکاربگیرکه راه رستگاری وخوشبختی در همین نکته است
نقدعمرت ببردغصه ی دنیا به گزاف
گرهمه عمر دراین قصه ی مشکل باشی
بربساط نکته‌دانان خودفروشی شرط نیست
یـاسخن دانسته گو ای مرد عاقل یاخموش
بساط : سفره ،اسباب سفره و مجلس
نکته دان : نکته سنج ، باریک بین
در مجلس حکیمان و نکته سنجان خودنمایی جایگاهی ندارد وخلاف ادب می باشد . ای کسی که ادعای عقل و فرزانگی داری ! یا حکیمانه سخن بگو و یا اگر قادرنیستی نکته های ظریف ولطیف بگویی بهترآنست که خاموشی گزینی ولب ازسخن گفتن فرو بـنـدی تا ارزش تو محفوظ بماند. هرسخنی راباهرکسی وهرنکته ای رادرهر جایی نباید مطرح کنی.
باخرابات نشینان زکرامات ملاف
هرسخن جایی وهرنکته مکانی دارد
درحریم عشق نتوان دم زد از گفت وشنید
زانکه آنجاجمله اعضا چشم بایدبودوگوش
حریم : اطراف ، آستانه ؛پیشگاه؛ محضر. دراینجا منظور جایی هست که فرصت دیداربین عاشق ومعشوق رخ داده است. درچنین مقامی مقدس؛ اذهان معشوق وعاشق هردو ازگذشته وآینده فارغ شده وبشدت درلحظه ی حال حضوردارند. گفت وشنید درچنین لحطات متعالی هیچ جایگاهی ندارد. مکالمه درسکوت صورت می پذیرد گرفتن دستان همدیگر؛ نگاه کردن چشمان همدیگر بهترین ورساترین نوع گفتگوست. ادراک عظیم متقابل بین عاشق ومعشوق رخ می دهد وهیچ سعادت ولذتی بالاترین ازاین وجود ندارد.
معنی بیت:
درمحضر وفضای ملاقات عتشق ومعشوق، جای بحث و گفتگو نیست. مکالمه درچنین لحظات مقدس؛ درسکوت محض انجام میگیرد سکوتی وسیع که عاشق کاملا ناپدید می شود هیچ صدایی ازاودرنمی آید هیچ خواهش وتمنایی مطرح نمی شود. بایدکه در آنجا تمام اعضای بدن بویژه زبان؛ مبدل به چشم وگوش شوند وساکت بمانند تا جلوه های خیال انگیزعشق فرصت ظهور وتجلی پیداکنند مبادا غفلت کنی و لحظه ای ازاین فرصت متعالی را باسخن گویی یا پرسش تباه کنی وازدریافت فیض ادراک عظیم محروم گردی. در حضور عشق فقط وفقط باید بی گفتگو ساکت ماند ومشاهده کرد.
بی گفتگوی زلف تودل راهمی کشد
بازلف دلکش توکه را روی گفتگوست
سـاقیـامی ده که رندیهای حافظ فهم کرد
آصف صاحبقران جرم بخش عیب پوش
آصف : آصف بن برخیا وزیر حضرت سلیمان و بسیاری اوقات به وزیرانی که دارای فکر وتدبیر ونکته سنج بودندنیزآصف گفته می شده / صاحب قران /صاحب عزت وآنکه ازمادرنیکبخت زاده شده است ،به کسی که هنگام تولدش دو ستاره‌ی زهره و مشتری در یک برج از بروج دوازده‌گانه‌ی فلکی قراردارندصاحب قران گویند.
"رندی" یکی ازپرمعناترین واژه ی دیوان حافظ است.دراینجا به معنی رفتارهایست که بظاهر گناهند امادر باطن ثواب وموردقبولند . منظور از "آصف" احتمالاً "جلال الدین تورانشاه" وزیر شاه شجاع است وزیر کاردان وفرزانه ای که به حافظ ارادت خاص می ورزیده ومتقابلا حافظ نیز او رادوست می داشته است، زیرادرتمام اشعارخود ازاو به نیکی یادکرده است . شاه شجاع وجلال الدین تورانشاه هردواهل دل؛ فرهنگی وفرهیخته بودند.
ای ساقی می بده تا شادمانی کنیم زیرا که "جلال الدین تورانشاه" که وزیری با گذشت و عیب پوش است دلیل ظاهر گناه آلود و باطن پاک مرا درک کرده است . اومراخوب می شناسد وازبابت این میگساری خشمگین نخواهدشد.
می اندرمجلس آصف به نوروزجلالی نوش
که بخشدجرعه ی جامت جهان راساز نوروزی
