صَحن بستان ذوق بخش وصحبت یاران خوشست
سه شنبه, ۲۵ آذر ۱۳۹۹، ۰۲:۱۱ ب.ظ
صَحن بستان ذوق بخش وصحبت یاران خوشست
وقت گل خوش بادکز وی وقتِ میخواران خوشست
صحن: فضا،عرصه،ساحت
معنی بیت: فضای باغ بهاریست ولذّت بخش، جمع یاران همدل وهمفکر دراین فضا بسیار نشاط انگیزاست. سر گل سلامت باد که سببِ این گِرد هم آیی ِ دوستان شده است و اوقات خوشی برای شرابخواران فراهم کرده است.
درحالی که ما درآرزوی خوشبختی وخوشحالی درآتش حسرت ونومیدی می سوزیم شگفتاکه خوشبختی درپیرامون ما پیشاپیش رخ داده ودر"اینجا وهم اکنون" به رایگان دردسترس همگان هست! شگفت ترآنکه لارم نیست هیچکاری انجام دهیم فقط باید ممانعت نکنیم واجازه دهیم خوشحالی وارد درون ماشود. مانباید درآرزوی خوشحالی باشیم آرزو یعنی اینکه چیزی کم است وماانتظارداریم درآینده بدست خواهیم آورد اماآینده ای وجودنداردفقط لحظه ی حال واکنون هست که دراینجا وجوددارد زمانی که آرزوهارخت بربندندومادرزمان حال حضورداشته باشیم بخشی ازهستی می شویم ودرمی یابیم که خوشحالی پیشاپیش اینجابوده وماغافل بودیم. حافظ به این سطح ازآگاهی رسیده که نداسرمی دهد:
تختِ زُمرد زده است گل به چمن
راح ِ چون لعل ِ آتشین دریاب
از صبا هردَم مَشام جان ماخوش می‌شود
آری آری طیبِ انفاس ِهواداران خوشست
صبا: بادملایمی که رابط میان عاشق ومعشوق است. به سبب دسترسی که به کوی یاردارد، بوی دلپذیر وعطرآلودِ زلفِ یار را می پراکند ومشام جان عاشقان رامی نوازد.
مَشام: حس بویایی، شامه، بینی
طیب: بوی خوش ودلپذیر
طیب انفاس: بوی دلپذیر نفس‌ها
هواداران: طرفداران، اشاره به صبا درمصرع اوّل است که هوای عطرآلودِ کوی یارراباخود دارد پس "هوادار"است. هم به معنی طرفدار هم به معنی همراه داشتن هوای کوی یار.
معنی بیت: هرروز وهردَم، صبا لطف می کند بوی جانپرور معشوق را درمیان باغ وبستان می پراکند ومشام ِدل وجان عاشقان را خوش می کند. آری نفس بادصبا وآنهایی که باخود هوای کوی یار را دارند بسیاردلپذیرو روح افزاست.
اینجا ودرزمان حال بودن، به آینده نرفتن وآرزومندی راکنارگذاشتن، رهایی ازهمه ی تعلقات دینی ودنیوی،صداقت وبی ریایی وبی آزاری،چنان دگرگونی عظیمی درنهاد حافظ ایجادنموده که بااندک نسیمی سرمست ومسروروخوشحال می شود بدانسان که هیچکس نمی تواند آن خوشحالی راازوبگیردیاتحت تاثیرخودقراردهد. این نوع دگرگونگی درونی، دردسترس همگان هست همانگونه که حافظ متحول شد زرتشت متحول شد وبودا دگرگون گردید همه ی مانیزمی توانیم دگرگون شویم.
رسید بادصبا غنچه درهواداری
زخودبرون شدوبرخوددریدپیراهن
ناگشوده گل نقاب،آهنگِ رحلت ساز کرد
ناله کن بلبل که گلبانگ دل افگاران خوشست
نقاب: پوشش،پرده و پارچه نازکی که جلوی صورت آویزان کنند. برای گل ازغنچه درآمدن همان نقاب گشودن است.
رحلت: مردن واز این دنیا به آن دنیا رفتن، کنایه از پرپرشدنِ گل
گلبانگ: آوازدلپذیر وخوش
دل‌افگاران: آزرده خاطران، اندوه‌دلان،
معنی بیت: گل نیامده ساز رفتن می زند (زمان خوشدلی وعیش وعشرت کوتاه است همه چیز بی ثبات وناپایدارهستند تنهاچیزی که ثبات دارد مرگ است. بایدلحظه لحظه ی زندگی را غنیمت شمرد وحداکثراستفاده راکرد) ای بلبل عاشق، برای پرپرشدن معشوق خویش(گل) ناله سرکن بنال وآوازبخوان که ناله ی اندوه خواران، دلنشین وسوزناک است.
بنال بلبل اگربامن اَت سر یاریست
که ما دوعاشق زاریم وکارما زاریست.
مرغ خوشخوان را بشارت باد کاندر راه عشق
دوست را با ناله شب‌های بیداران خوش است
مرغ خوشخوان: اشاره به همان بلبل وکنایه ازعاشق است
بشارت: مژده
معنی بیت: مژده وخبرخوش بر بلبل (عاشقان شب زندار) باد که معشوق ازناله های شبانه ی عاشقان به وَجد وشعف وسرور می آید. چه چیزی بهترازاینکه بتوانی معشوق را به ذوق وشوق درآوری؟ ناله کن آوازبخوان که صدای تو وسوسه ی جلوه گری را دردل محبوب زنده می سارد.
عالم ازناله ی عشّاق مبادا خالی
که خوش آنگ فرحبخش نوایی دارد
نیست دربازارعالم خوشدلی ورزان که هست
شیوه رندیّ و خوش باشیّ عیّاران خوش است
خوشدلی: شادمانی ورضایت
رندی: آزاد ورها ازهرچیزی که قید وبندآورد.
شیوه ی رندی: رندی یک مسلک حافظانه هست هیچکس نمی تواندپیروان این مسلک رابه جهنم تهدید ویا به بهشت رفتن تطمیع کند. این شگرد احمقانه شاید برای مردم عوام وساده لوح کارسازباشد اما رندان راتحت تاثیرقرارنمی دهد بهشت وجهنم رندان دردرون خودشان هست. آنهاهیچ طمعی به آینده ی واهی وپوچ ندارند وفریب بهشت دروغین زاهدان رانمی خورند. آنها درلحظه حضوردارند وهمین حضور،خالصانه ترین نوع نیایش محسوب می گردد. رندان نیک می دانند که جهان هستی زبان گفتار مارا نمی داند وبرای سپاسگزاری لازم نیست باالتماس وزاری جملات آماده شده ازقبل راتکرارکنی. همین که زندگی رادرک کرده وآن راگرامی بداری وجشن بگیری وبی آزارباشی درمسیردرست قرارداری واین بهترین نوع عبادت است. درنظرگاه حافظ، خداوند آنقدر لوس و بی مایه نیست که کسی را بخاطر داشتن تسبیح وریش وخرقه دوست داشته ودرمقابل ازکسانی که شراب خورده وخودرا ازقید وبندخرافات رها ساخته اند آرزده خاطرگردد. بنابراین اگر روزجزایی هم بوده باشد قطعا آن چیزی نیست که ادیان گفته اند بلکه چیزی خواهدبودکه همگان ازشگفتی برخوردخداوند غافلگیرخواهیم شد.
ترسم که روزحشر عنان درعنان رود
تسبیح شیخ وخرقه ی رند شرابخوار
خوش باشی: دَم غنیمت شمردن وخوش بودن،شادمانه زیستن
عیّاران: جوانمردان و لوطیانی که مرام خاصّی داشتند. بدون ترس ازقانون وشریعت،راهزنی و دزدی می کردند، احتیاجاتِ فقرا را با زور وقدرت،ازحلقوم اغنیا وتوانگران بیرون کشیده وازاین کارلذت فراوان می بردند. آنها دل پاک وقلبی رئوف داشتند،رند وزرنگ وچالاک بودند، هرچه که بدست می آوردند درمیان فقیران تقسیم می کردند وهمواره حامی ضعیفان وبیچارگان بودند.
معنی بیت:
دراین دنیا چیزی نیست که مایه ی خوشدلی بوده باشد،همه چیز رنج واندوه وغصّه به دنباله دارند وتشویش ودغدغه می آفریند. تنهاچیزی که دراین دنیا مایه آرامش وخوشی وسعادت است شیوه وراه وروش رندی زیستن،ونوع خوشگذرانی ِ عیّارانست وبس.
عیّاران ازآنجا که بی هیچ ترس وواهمه ای ازبند وزنجیر، درخدمت به ناتوانان ونیازمندان پیشتاز بودند و بهترازمتولّیان شریعت وقانون، به دادِ دل مظلومان می رسیدند ،همواره مورد احترام وعلاقه ی حافظ بوده اند. گرچه متشرّعین ازعیّاران دل خوشی نداشتند وآنها راگناهکار وخودسرمی پنداشتند، حافظ درچند جا ازآنها به نیکی یادکرده است.
زان طرّه ی پرپیچ وخم سهل است اگربینم ستم
ازبند وزنجیرش چه غم هرکس که عیّاری کند
از زبانِ سوسنِ آزاده‌ام آمد به گوش
کاندراین دیرکهن کارسبکباران خوش است
سوسن: نام گلیست دررنگها وانواع گوناگون ، رنگ سفید آن دارای ده برگ باریک وبلند به شکل زبان است به همین سبب به داشتن زبان وهم چنین آزادگی شهرت دارد.
دیر کهن: دنیای کهنه و قدیم.
سبکبار: آزادهرگونه تعلّقات
معنی بیت: از زبان سوسن آزاده شنیدم که می گفت: دراین دنیای کهنه فقط کسانی که سبکبار وآزاد ازهرگونه تلّقات دینی ودنیوی هستند، خوشی حقیقی راتجربه می کنند.
درشاهراه جاه وبزرگی خطر بسیست
آن بِه کزین گریوه سبکبار بگذری
حافظا ترکِ جهان گفتن طریق خوشدلیست
تا نپنداری که احوال جهان داران خوش است
معنی بیت: ای حافظ ازبندِ تعلّقات رهاشدن وآزادگی، تنها راهِ سعادت وخوشدلیست. این راگفتم تا گمان نبری که اغنیا وتوانگران حال روزخوشی دارند وخوشبخت هستند! نه اینگونه نیست و تنها کسانی حقیقتاً خوشبختند که از زنجیر علایق دنیوی خودرا خلاص کرده وبه آزادگی ووارستگی نایل شده اند.
غلام همّت آنم که زیرچرخ کبود
زهرچه رنگِ تعلّق پذیرد آزاداست
