بود آیا که در میکده‌ها بگشایند؟
يكشنبه, ۳۰ آذر ۱۳۹۹، ۱۲:۴۱ ق.ظ
بود آیا که در میکده‌ها بگشایند؟
گره ازکارفروبسته ی ما بگشایند؟
باتوجّه به معنا ومفهوم عبارات ومضامین غزل، احتمالاً حافظ عزیز ونازنین، این غزل را در اعتراض به بسته شدن میخانه ها به توسط امیرمبارزالّدین که به محتسب نیزمعروف بود سروده است. امیرمبارزالدّین که خودزمانی به فسق وفجور وشرابخواری مشغول بودپس ازروی کارآمدن، به نیّتِ خوش خدمتی به متشرّعینِ یکسویه نگر ودلواپس، وباهدف بدست آوردن حمایت آنها دستوربه برچیدن میکده هانمود وباشرابخواران بشدّت برخورد کرد.
معنی بیت: آیااین اتّفاق رخ خواهد نمود که دوباره مثل گذشته(زمان شیخ ابواسحاق) میکده ها بازشوند ومردم آزادانه بتوانندبه شرابخواری بپردازند؟ آیا این آرزو محقّق خواهدشد وباباز شدن میخانه ها گِره ازکارفروبسته ی ما شرابخواران بازخواهد شد؟
این چنین موسمی عجب باشد
که ببندند میکده به شتاب!
اگر از بهر دل زاهد خودبین بستند
دل قوی دارکه از بهرخدابگشایند
حافظ پس ازطرح سئوال درمطلع غزل بلافاصله خودپاسخ می گوید.
معنی بیت: اگرامروز میکده ها را به منظوربدست آوردن رضایت خاطر متشرّعین ِ خودبین بسته اند ناامید مشو اطمینان داشته باش که فردا کسانی نیز پیدا خواهندشد که محض رضای خدا، میکده ها رابازکرده وخَلقی را خوشحال وشادمان سازند.
آنچه که قابل توجّه وتامّل است این است که حافظ نسبت به خدا نگرشی منحصربفرد دارد. نگرشی که تفاوت آن بانگاه زاهد، تفاوتی به فاصله ی اززمین تاآسمان است. حافظ بدون توجّه به معیارهای زاهدانه وقوانین شریعت، باز شدن مجدّد میخانه ها را که خوشحالی وشادی مردم را رقم خواهدزد موجب رضایتمندی خداوند نیز می داند. درحالی که زاهد شراب رانجس شمرده وشرابخوار را ازمغضوبین درگاه الهی می داند. درنظرگاه حافظ خداوند بخشایشگری بسیار مهربان است وگناه باده نوشان رانادیده می گیرد.
هاتفی ازگوشه ی میخانه دوش
گفت ببخشندگنه می بنوش
لطف خدابیشترازجرم ماست
نکته ی سربسته چه دانی خموش
به صفای دل رندان صبوحی زدگان
بس دربسته به مفتاح دعا بگشایند
صبوحی زدگان: درآن روزگاران رسم برآن بوده که درهنگام سحر شراب می نوشیدند. نوشندگان شراب صبحگاهی. لزومی نداردکه حتما دراول صبح شراب نوشیده شود همین که سحرخیزباشیم وازصمیم قلب به طلوع آفتاب سلام دهیم وزندگی راازهمان لحظات اولیه جشن بگیریم مانیز جزوی ازصبوح زدگان خواهیم بود.
مفتاح: کلید
«دعا؛ ستایش ونیایش» دربینشی که حافظ به جهان پیشکش نموده با «دعا وحمدثنایی» که ازدیدگاه مذاهب مطرح شده بسیارمتفاوت است. دعای حافظانه؛ جملات وکلمات خاص وآداب ورسوم مشخصی ندارد بلکه خلوص ِ قلبی که در سینه ی نیایش کننده می تپد اهمیت دارد وآدمی وقتی به خلوص قلبی می رسد که زندگی را به تمامیت (شامل گناه وثواب) تجربه کرده وبه این نتیجه رسیده باشد که هرچقدر سعی وتلاش کند هرمقام وثروت دنیوی که بدست آورده و ازهرراهی که رفته باشددرنهایت به هیچ منتهی شده وسرازناکجاآباد درآورده است. باید آدمی شخصا به این نتیجه برسد که خواسته های نفسانی؛ تاثیرپایداری درسعادتمندی وآرامش باطنی ندارند وبابرآورده شدن آنها نیزهمچنان رنج وبدبختی وجود دارد وگویی که این رنجوری وبیچارگی آدمی به هیچ دارویی به درمان نمی رسد. آنگاه زمانی فراخواهدرسیدکه شخص احساس کند که اشتیاق عمیقی دراو درحال شعله ورشدنست اشتیاقی قلبی؛ که اورا به سوی منبع هستی و صحبت کردن باخداوند سوق می دهد دراینجاست که بذر دعا دروجود اوکاشته شده و نیایش خالصانه آغازمیگردد. این سبک نیایش که خودشکوفائیست قطعا درهیچ مدرسه ومعبدی جزدرمدرسه ی زندگی آموزش داده نمی شود.
معنی بیت: به یُمن صفا وصداقتِ خالص رندان ونوشندگان شراب سحرگاهی، چه بسیاردرهای بسته (همانندمیکده ها) باکلید دعا گشوده می گردد. ویا سوگند به صفای درون وهمّتِ باطنی ِ باده نوشان، چه بسیار درهای بسته که با کلیدِ نیایش بازمی شود.
درمیخانه بسته اند دگر
افتتح یا مُفتّح الابواب
نامه ی تعزیت دختر رَز بنویسید
تاهمه مُغبچگان زلف دوتابگشایند
تعزیت: سوگواری ومرثیه
دختررَز: کنایه ازشراب لعل انگوریست.
مُغبچگان: پسران زیبارویی که درمیکده ها کارمی کردند.
زلف دوتا بگشایند: زلف خودراکه به قصدزیبایی دورشته کرده وازدو طرف سر خود آویخته اند باز کرده وبه رسم سوگواران، پریشان و دَرهَم سازند.
معنی بیت: برای مرگ شراب(اشاره به بسته شدن میکده ها) سوگنامه ی عزاداری بنویسید و مراسم عزابه پا دارید تا مغبچگان نیزبه احترام مرگ باده زلفین خود رابازکرده وبه سوگ بشنینند.
کس نیست که افتاده ی آن زلف دوتانیست
دررهگذرکیست که دامی زبلانیست.
گیسوی چنگ ببُرّید به مرگِ می ناب
تاحریفان همه خون ازمژه‌ها بگشایند
چنگ : نوعی آلت موسیقی
گیسوی چنگ: به چنگ شخصیت انسانی داده شده وتارهای چنگ به گیسو تشبیه شده است.
گیسوبریدن به معنی اعلام به سوگ نشستن ودوری کردن ازعیش ونوش وشادمانیست.
حریفان: هم پیاله ها
معنی بیت: حال که میکده هابسته شده وما در سوگ مرگ شراب عزاداریم گیسوان چنگ راببُریدعزابپادارید تاهمه ی هم پیاله ها وباده نوشان به سوگ نشسته و به گریه وزاری بپردازند واشک خون بریزند.
بس که درپرده چنگ گفت سخن
ببُرش موی تا نموید باز
درمیخانه ببستندخدایا مپسند
که درخانه تزویر و ریابگشایند
تزویر: تظاهروفریبکاری
معنی بیت: خوایا حال که درمیکده ها را بستند راضی مشو که به موازاتِ بستن میخانه ها مراکز وخانه های ریاکاری وتظاهر بگشایند.
میکده مظهرراستی وبی ریائیست خانه های ریا وتزویر بابسته شدن میکده ها گشوده می شوند.
حدیثِ مدرسه وخانقه مگوی که باز
فتادبرسرحافظ هوای میخانه
حافظ این خرقه که داری توببینی فردا
که چه زُنّار ززیرش به دَغا بگشایند
فردا: به زودی ،روزرستاخیز
زُنّار: رشته ای که مسیحیان به وسیله ی آن صلیب را به گردن می آویزند. 2 - کُستی ؛ شالی که زردشتیان به کمر بندند.
به دَغا : دَغل ،مکر و حیله
معنی بیت:
ای حافظ این خرقه ی پرهیزگاری وتقوا را به دروغ برتن کرده ای ودیری نخواهدگذشت خواهی دید که مُشت تو واشده وزُنّاری که به دَغل کاری اززیرخرقه به کمربسته ای رابازمی کنند.
نکته ی حافظانه ی این بیت دراین است که همه (مثل جامعه ی امروزی) به نوعی تزویر می کنند وظاهروباطنشان خیلی متفاوت است. هرکسی باهدف رسیدن به مقاصد شخصی خویش، وانمود به پیروی ازیک مذهب خاص می کند که درباطن خویش آن راذرّه ای قبول ندارد ودرحقیقت مذهبی که دردل وباطن وخلوتگاه خود دارد چیزی متفاوت وشاید نقطه مقابل مذهبی باشد که درظاهرنشان می دهد بدان پایبنداست. مصداق حقیقی این غزل جامعه ی امروزی ماست.
می خورکه شیخ وحافظ ومُفتیّ ومُحتسب
چون نیک بنگری همه تزویرمی کنند
