درنمازم خم ابروی تواَم یادآمد
پنجشنبه, ۲۷ آذر ۱۳۹۹، ۰۲:۲۴ ب.ظ
درنمازم خم ابروی تواَم یادآمد
حالتی رفت که محراب به فریاد آمد
بااینکه دراین غزل زیبا ی عاشقانه نامی از مخاطب برده نشده لیکن ازجنس واژه ها وحال وهوای غزل چنین بنظرمی رسد که شاه شجاع ِ خوش سیمای خوش قدوقامت مخاطب این غزل می باشد
چرا که حافظ عزیز دراغلب غزل هایی که از شاه شجاع نام برده وروی سخن رابه جانب اوگرفته به صراحت و باتاکیدسعی نموده عشقبازی را باارزش تر وتاثیرگذارتر از زهد وشریعت به تصویر کشد وهمواره عشق رابرزهد وشریعت غالب وفاتح نشان دهد. به این امید که شاید توانسته باشد نظراورا نیزبااندیشه های حافظانه ی خویش کاملاً همسو وهمراه سازد وتاثیرنفوذ وفشار دلواپسانِ تندرو ومتشرّعینِ متعصّب راخنثی نماید. دراین غزل نیزچنین اتُفاقی رخ داده است. می دانیم که ازمنظر شریعت ،یکی از شرایط مقبولیّتِ نماز، داشتن ِ حضوردل، توجّه کامل وفارغ شدن ازافکار متفرّقه هست، درهمین مطلع وآغاز سخن،می بینیم که جاذبه های عشق از جمله جادوی کمان ِ ابروی معشوق، بسیارپرقدرت وفاتحانه ظاهرمی شود و نمازشاعر را به گونه ای مختل می کند که حتّا محراب نیزمنقلب شده واز رشگ وحسد و اشتیاق به فریاد می آیدوتحت تاثیرجادوی کمانِ ابروفرومی ریزد......
صدالبته که درنظرگاه حافظ، درک عمیق زیبائیهای هستی وزیروزبرشدن ازجاذبه های خیال انگیزجمال دوست، وجشن گرفتن موهبتهای هستی؛ خود عین نماز ونیایش بوده وارزشمندترین نوع سپاسگزاری ازخالق عشق ومحبت است.
معنی بیت: درحین نمازیاد کمانخانه ی ابروی تو، حضور دل مرا برهم زده و وجودم رافراگرفت آنچنانکه که حالتی غریب رخ نمود ومحراب ناله وفغان سرداد.
درخرقه زن آتش که خم ابروی ساقی
برمی شکند گوشه ی محراب امامت
از من اکنون طمع صبر ودل وهوش مدار
کان تحمّل که تو دیدی همه بر باد آمد
معنی بیت: ازمنِ عاشق پیشه ی بیقرار، انتظار صبر وتوقّع هوشیاری ودل نداشته باشید که تمام خرد ودانش وتحمّل وقرارمن همه بربادعشق رفته است.
اشک حافظ خردو صبربه دریاانداخت
چه کندسوزغم عشق نیارست نهفت
باده صافی شدومرغان چمن مست شدند
موسم ِ عاشقی و کار به بنیاد آمد
باده صافی شد: شراب یا باده رسید آماده ی نوشیدن شد، صاف وزلال شد.
معنی بیت: شراب رسیده وصاف وزلال آماده ی نوشیدن است مرغان چمن نیزدراین موسم بهار به وجد وشعَف آمده اند فصل عاشقی فرارسیده وکاررابایدازاساس درست انجام داد(باید شراب نوشید وعاشقی کرد)
گفتم ای جان جهان عیبی نیست
که شودفصل بهارازمی ناب آلوده
بوی بهبود ز اوضاع جهان می‌شنوم
شادی آورد گل و باد صبا شاد آمد
معنی بیت: چنین بنظرمی رسد که اوضاع جهان روبه بهبودیست بوی خوش بهاروباده وگل (ازگلستان شاه شجاع) به مشام می رسد باد صبافرا رسیدن بهاررا بشارت می دهد و بوی گل می پراکند.
بادبهارمی وزداز گلستان شاه
وَزژاله باده درقدح لاله می رود
ای عروس هنر از بخت شکایت منما
حِجله ی حُسن بیار ای که داماد آمد
عروس هنر: هنربه عروس تشبیه شده ومتقابلاً شاه شجاع نیزپنهانی به داماد تشبیه شده است.بدان سبب که شاه شجاع خودشاعروادیب وحامی هنرمنداست.
حِجله: اتاق آراسته و مزین برای عروس و داماد در شب اول عروسی
حجله ی حُسن: زیبایی وحُسن به حجله تشبیه شده است.
معنی بیت: ای عروس هنرکه دردوران قبل ازشاه شجاع درشرایط سختی بسرمی بُردی شکایت وگِله ازبخت واقبال راتمام کن وحجله ی جمال وزیبایی راآراسته کن که داماد آماده ی ورود به حجله گاه است.
عروس بخت درتن حجله باهزاران ناز
شکسته کسمه وبر برگ گل گلاب زده
دلفریبان نباتی همه زیور بستند
دلبر ماست که با حُسن خداداد آمد
"دلفریبانِ نباتی" کنایه از گلهای زیبا و رنگارنگ است.
زیور بستند : آرایش کردندتازیباتربنظربرسند و دلفریبی کنند.
معنی بیت: گلهای چمن همه باآرایش چهره وبستنِ زینت وزیوربه خود، برای دلسِتانی به باغ آمده اند امّا دلبرما(شاه شجاع) باحُسن خدادادی وبی هیچ آرایشی واردمیدان شده ودلبری می کند.
اگرچه حُسن فروشان به جلوه آمده اند
کسی به حُسن وملاحت به یارمانرسد
زیر بارند درختان که تعلّق دارند
ای خوشا سرو که از بار غم آزاد آمد
تعلّق: دلبستگی، دراینجاکنایه ازثمر ومیوه هست.
معنی بیت: درختانی که وجودشان وابسته به ثمردهیست کمرشان زیربارمیوه خم شده است.ای خوشابه حال سرو که وابستگی به چیزی ندارد وبه همین سبب ازبار غم آزاد ورها هست.
سربه آزادگی ازسرو برآرم چون سرو
گردهددست که دامن زجهان برچینم
مُطرب ازگفته ی حافظ غزلی نغزبخوان
تا بگویم که ز عهد طَربم یاد آمد
دربعضی نسخه ها "تابگریم" ثبت شده است.
مطرب :نوازنده وخواننده
نَغز: پُرمایه ،ناب، شیوا، عجیب وغریب
عهد طَرب: دوران شادمانی .
معنی بیت: ای نوازنده وای خواننده ازاشعارحافظ غزلی ناب انتخاب کن و بخوان تابگریم که به یادِ دورانِ خاطره انگیز طرب وشادمانی افتادم.
می شکفتم زطرب زانکه چوگل برلب جوی
برسرم سایه ی آن سرو سهی بالا بود.
